Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

 
8.2. Termitlarning yog‘och konstruksiyalariga ta’siri  
Termitlar  asosan  inshoot  va  binolarning  yog‘och  qismlariga  katta  zarar 
etkazadi.  Ular  taxta  pollarni  va  pol  tagidagi  to‘sinlarni,  eshik  va  derazalarning 
romlarini,  shipga  yotqizilgan  yog‘och  materiallarni  va  tom  taxta-yog‘ochlarini 
kemirib  tamomila  yaroqsiz  holatga  keltiradilar.  Natijada  uylarning  yog‘och 

---

 216 
 
 
qismlari  bo‘shashib  qoladi,  pollar  cho‘kadi  va  sinib  tushadi,  eshik  va 
derazalarning  romlari  ajralib  ketadi,  shiplar  qiyshayib,  qulaydi.  Termitlar 
zararlagan uy yashash uchun havfli bo‘lib, vayron bo‘lishiga olib keladi. 
Termitlar tabiatda qurugan o‘simlik, ingichka shohlar, ayrim hollarda quruq 
va yirik yog‘ochlarni (tanasini) oziqa  sifatida iste’mol qiladilar. Ma’lumki, ular 
yumshoq yog‘ochlarni hush ko‘rib oziqlanadilar, jigarrang chirishning termitlar 
rivojlanishiga  ijobiy  ta’siri  katta  hisoblanadi.  YUqorida  qayd  etilganlardan 
tashqari  uning  termitlarga  attraktiv  ta’siri,  bunday  yog‘och  sog‘lom  va  oq 
rangdagi  chirishga  nisbatan  yumshoqdir.  CHirish  jarayonida  yog‘ochning 
kimyoviy  tarkibi  ham  o‘zgaradi,  Natijada  uning  suvda  eruvchi  fraksiyalari 
tarkibidagi mineral moddalar ortadi, sirka, chumoli, yantar va sut kislotalar hosil 
bo‘ladi.  YOg‘ochning  chirish  jarayonida  metoksil  guruhi  va  uran  kislotasi 
miqdori  ortadi,  azotli  birikmalar  ko‘payadi,ssellyulozalar  bilan  lignin 
malekulalari orasidagi bog‘lar zaiflashadi  
Markaziy  Osiyo  Respublikalarida  turkiston  termiti  aholi  xonadonlari  va 
sanoat  qurilmalarini  jiddiy  zararlaydi.  Ko‘pincha  poydevorsiz,  loyli 
qorishmalardan  devori  qurilgan  uylar  jiddiy  shikastlanadi.  SHu  bilan  birga 
termitlar pishgan g‘ishtdan qurilgan uylarga ham devor tirqishlari yoki yog‘och 
qurilmalar orqali kirib keladi. 
Tabiatda  ko‘pgina  termitlar  sog‘lom  yog‘och  bilan  oziqlanadi.  Termitlar 
ozuqa  sifatida  yog‘och  materiallar,  somon  va  undan  tayyorlangan  mahsulotlar, 
qog‘oz,  turli  hil  paxta  (ipak),  kanop  tolasidan  tayyorlangan  materiallar,  quruq 
meva,  non,  teri  mahsulotlari  hamda  rezina,  plastmassa,  lak-bo‘yoq  kabelьlarini 
ham  iste’mol  qiladi.  Materiallar,  buyum  yoki  o‘simliklarni  zararlashdan  oldin 
termit ularni tashqi tomondan tuproq bilan yopishtirib (loy suvoq) chiqib, tashqi 
muhit  omillaridan  himoya  qiladi.  Umuman  olganda  barcha  termitlar,  odatda 
faqat  o‘simlik  dunyosidan  hosil  bo‘lgan  har-hil  yog‘och  mahsulotlari  bilan 
oziqlanadi. 
YOg‘och-taxtalarni  termitlar  va  zamburug‘lar  zararidan  himoyalashda 
xromli  preparatlar  sinab  ko‘rilgan.  YOg‘och-taxta  namunalarini  namlanishdan 

---

 217 
 
 
saqlovchi  eng  samarali  lak-bo‘yoq  qoplamasi  va  XMB-444  antiseptikning 
yog‘och-taxta va  fanerlar qoplamasi  adgeziyasiga  ta’sirini  aniqlash  ustida  ham 
tadqiqotlar amalga oshirilgan.  
YOg‘och  materiallarini  termitlardan  himoyalashda  chet  el  tajribalariga 
keladigan bo‘lsak, bu bo‘yicha bir qancha ishlar amalga oshirilgan. O‘tgan asrda 
termitlarga  qarshi  ko’rashning  bir  qancha  samarali  va  tezkor  ishlari  amalga 
oshirilib, ko‘plab mamlakatlarda katta tajriba otirilgan va mutahassislar hozirda 
bu  tajribalarga  tayangan  holda  kuchli  ta’sir  etuvchi  preparatlar  va  termitlar 
emirishga chidamli materillardan qo‘llashmoqda. 
Termitlar  tomonidan  chirigan  yog‘ochni  istemol  qilinishi  umumiy 
koefitsentni  oshirib,  termit  zotlarini  sonini  ortiradi  va  qo‘shimcha  jamoalarni 
hosil bo‘lishiga olib keladi. Bundan tashqari termitlar uchun ayniqsa daraxtlarni 
zararlovchi  zamburug‘lar  muhimdir.  Oq  (korroziyalangan)  va  jigarrang 
(destruktiv)  chirigan  daraxtlar  farqlanadi.  Destruktiv  chirishda  hujayra  devori, 
uning  tarkibiga  kiruvchissellyulozalar  va  pentozalar  zararlanadi,  ammo 
yog‘ochning lignin moddasi deyarli zararlanmaydi. Korroziya tipidagi chirishda 
lignin va daraxtning uglevodli kompanentli qismlari parchalanadi  
Butun  dunyo  miqyosida  zararkunanda  termitlarga  qarshi  va  ulardan 
yog‘och-taxtalarni  himoya  qilish  maqsadida  mineral  antiseptik  vositalar, 
neftenatlar  va  xromatlarning  ta’sir  etish  xususiyatlari  bo‘yicha  tadqiqot  ishlari 
olib borilgan