Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

  V  darajali  o’tga  chidamli  inshootlarga  devorlari  va  boshqa  qurilmalariga 
o’tga chidamlilik bo’yicha talablar qo’yilmaydigan barcha inshootlar kiradi.  
  Qurilmalarni  yong’in  sharoitida  issiqlik  ta’siridan  yuk  ko’tarish  yoki 
to’sib  turish  qobiliyatini  yuqolishiga  sabab  bo’luvchi  dastlabki  buzulishgacha 
bo’lgan vaqt oralig’iga, ularni o’tga chidamlilik chegarasi deb ataladi va vaqt 
birligi  soatda  o’lchanib,  qurilmalarni  sinov  boshlangan  daqiqadan  to  quyidagi 

---

 225 
 
 
buzilish  belgilarining  birortasini  paydo  bo’lganiga  qadar  o’tgan  vaqt  oralig’i 
bilan ifodalanadi: 
-qurilmada alanga yoki tutun o’taoladigan teshikni paydo bo’lishi;   
-qurilmani yonmay turgan sirtida harorati 160
o
S ga ko’tarilsa, yoki uning 
boshqa ixtiyoriy nuqtasidagi harorat 220
o
S dan oshib ketsa;  
 
-qurilmaning biror qismi qulab tushishi natijasida yuk ko’tarish qobiliyati 
kamayib qolganda va h.o. 
Qurilmalarni  o’tga  chidamlilik  chegarasi  tajriba  usuli  bilan  yoki  analitik 
xisoblash  yo’li  bilan  aniqlanadi.  Bu  usullarning  asosiy  shart  va    qoidalari 
Xalqaro mezonlashtirish tashkilotining  tavsiyanomalarida (ISO) va mezon SEV 
1000-78  «YOng’inga  qarshi  qurilishni  loyihalashtirish  me’yorlari»  da  aks 
ettirilgan. 
Tajriba usulga binoan qurilmalarni haqiqiy o’lchamda namunasi tayyorlanib, 
maxsus  pechlarda    oldin  isitiladi,  keyin  ularni  ishlatilish  joyidagi  me’yoriy 
yuklar  yig’indisiga  mos  keladigan  holatda    yuklantiriladi  va  sinov  boshlani-
shidan  to  uning  sirtida  o’tga  chidamlilik  chegarasini  anglatuvchi  belgilaridan 
birortasi paydo bo’lganiga  qadar vaqt oralig’i aniqlanadi. 
  Bino va inshootlarni asosiy qurilmalarining talab etiladigan minimal o’tga 
chidamlilik  chegarasi,  ularning  o’tga  chidamlilik  darajasiga  nisbatan  quyidagi 
9.2 jadvalda berilgan qiymatlar bilan me’yorlanadi. 
9.2- Jadval  
Bino-
larning 
o’tga 
chidam-
lilik dara-
jasi 
 
 
 
                     Binodagi asosiy qurilmalarning nomlari 
Yuk 
ko’taruvchi 
devorlar, 
zinaxona 
devorlari, 
ustunlar 
Zinaning  
qismlari: 
maydonchasi, 
marshi, 
pilapoya-lari 
Yuk  
ko’tar-
uvchi 
tashqi 
devor-lar 
Yuk  
ko’tar-
uvchi 
ichki 
devorlar 
Yuk  
ko’tar-
uvchi 
qavat-
lararo 
tomyopg’i
ch 
plitalar 
Oxirgi  
qavatdagi  
tomyopg’ich 
qurilmalar 
va  
boshqalar 
O’tga chidamlilik chegaralarining minimal miqdori, soat 

---

 226