Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

Qattiq jismlarning yonishi. Qattiq jismlarning yonishida o’ziga xos tomoni 
shudan  iboratki,  ular  dastlab  qiziyotganda  va  keyin  yonish  jarayonida 
parchalanadi  va  yonuvchan  gazsimon  bug’lar  oqimini,  ya’ni  uchuvchanlik 
xususiyatiga  ega  bo’lgan  butun  hajmi  bilan  yonuvchi  massani    hosil  qiladi.  Bu 
massani  yonish  jarayonini  tushuntirishda,  gaz  va  bug’  moddalarining  yonish 
jarayoni qonuniyatlari asosida izohlash o’rinlidir.  
Qattiq  jismlarning  yonish  xavfi,  ulardagi    yonishning  solishtirma  issiqligi, 
yonish  harorati,  o’z-o’zidan  yonish  va  alangalanish,  yonish  tezligi  va 
yonayotgan  jismning  sirti  bo’ylab  yong’inni tarqalishi kabi ko’rsatkichlar  bilan 
izohlanadi.  Qattiq  jismlarning  yonuvchanligi  tajriba  natijalariga  ko’ra  quyidagi
 
formula bilan aniqlanadi:  
    (9.1) 
bunda q
n
- tajriba jarayonida namunadan ajralib chiqayotgan issiqlik miqdori, 
kDj; 
 q
m
- gorelkadan chiqayotgan issiqlik miqdori, kDj;  
Agar    K>2,1  bo’lsa  sinalayotgan  jism  yonmaydigan,  K<0,5  bo’lsa  qiyin 
yonadigan va Kq 0 bo’lsa yonmaydigan deb qabul qilinadi. 
 
9.3.. Bino qurilmalarining o’tga chidamliligi 
 
  Bino  va  undagi  qurilmalarning  o’tga  chidamliligi  deb,  yong’in  sodir 
bo’lganda ularning yuqori harorat ta’siriga bardosh beraolishi va yuk ko’tarish 
xususiyatlarini    uzoqroq  muddatga  saqlab  qolish  qobiliyatiga  aytiladi.  Bino  va 
inshootlarlarning yong’in xavfsizligi ko’pchilik hollarda ulardagi  qurilma-larni 
olovda  yonmasligi  va  o’tga  chidamliligi  bilan    ta’minlanadi.  Inshoot 
qurilmalarining  o’tga  chidamliligi,  ularning  eng  asosiy  xususiyatlaridan 

---

 224 
 
 
hisoblanadi,  bu  ko’rsatkich    maxsus  me’yorlardan  biri  KMK  2.01.02-85  bilan 
me’yorlanadi. 
  Bu me’yorga binoan bino, inshootlar va ulardagi yong’inga qarshi devorlar 
bilan  o’ralgan  qismlari,  5  xildagi  (I,    II,    III,    IV  i    V)          o’tga  chidamlilik 
darajalarga  bo’lingan.  Binolarni  o’tga  chidamlilik  darajasi  ularning  quyidagi 
qurilmalari  bo’yicha      aniqlanadi:  ya’ni  devorlar  (yuk  ko’taruvchi  ichki  va 
tashqi,  zinaxona  va  evakuatsiya  yo’llarini  o’rab  olgan  devorlar);  ustunlar;