|
7.2. Xom g‘ishtli
konstruksiyalar.
Xom g‘ishtdan ishlangan binolar har qanday yo‘llar bilan mustahkamlangan
bo‘lsa ham 9 balli zilzilaga bardosh bera olmaydi. SHuning uchun 9 balli
zonalarda hom g‘ishtdan imorat qurish tavsiya etilmaydi. Umuman, hom g‘isht
duch kelgan tuproqdan tayyorlamagani ma’kul, tuproq tuzlarsiz, qumsiz va
ortiqcha salbiy tashkil etuvi tosh va boshqa materiallardan holi bo‘lishi kerak
198
7.1. rasm. G‘isht devor konstruksiyasi.
Xom g‘isht tayyorlaganda ma’lum bir jarayonga amal qilish lozim, ya’ni
tanlangan tuproqqa tegishli suv quyilib, bir sutka saqlab so‘ngra yaxshilab
pishitib, keyingina qoliplarga solinadi va mahsulot yaxshilab quritiladi.
G‘isht asosiy devor materiallaridan biri bo‘lib, hozirgi turar joy va jamoat
binolarining 40% dan ko‘pi g‘ishtdan quriladi. G‘ishtli binolarga me’moriy va
badiiy ko‘rinish berishda katta imkoniyatlar bor. G‘isht devorlar pishirilgan va
silikat g‘ishtlardan bunyod etiladi. Standart g‘isht o‘lchami 250*120*65 mm,
qalinlashtirilgan g‘isht o‘lchami 250*120*88 mm ga teng bo‘ladi. Bulardan
tashqari markasi 75, 100, 125, 150, 200, 250 bo‘lgan sopol g‘ishtlar ham bo‘lib,
bunday g‘ishtlar ichi g‘ovak qilib tayyorlanadi, g‘ovaklari ochiq yoki bir boshi
ochiq bo‘shliqlardan iborat bo‘ladi. Devor g‘ishtlari bo‘yiga va ko‘ndalang
yotkizib terilishi mumkin. G‘isht devor choklari 10-12 mm qalinlikda bo‘ladi.
G‘isht devor qalinligi 65, 120, 250, 380, 510, 640, 770 mm va undan katta
bo‘lishi ham mumkin. G‘ishtlarning ma’lum tartibda terilishi bog‘lash sistemasi
deb ataladi. G‘ishtli devorlarni tiklashda quyidagi bog‘lash sistemalari
qo‘llaniladi:
- bir qatorli (zanjirli) bog‘lash sistemasi - bunda ko‘ndalang yotqizib terilgan
g‘isht qatorlari navbatlashib keladi. CHoklarni bog‘lashning bu sistemasi,
osonligi va devorning mustahkamligi etarlicha bo‘lishi bilan ajralib turadi, biroq
bunda mehnat unumdorligi past bo‘ladi;
199
- ko‘p (olti) qatorli bog‘lash sistemasi- bunda besh qator uzunasiga
yotqizilgan qator ko‘ndalang yotqizilib terilgan bir qator bilan navbatlashadi. Bu
sistema qo‘llanilganda mehnat unumdorligi bir qatorli sistemadagidan ancha
yuqori bo‘lsada, ammo devorning mustahkamligi 3-5% ga kamayadi. Balandligi
88 mm bo‘lgan g‘ishtlarni terishda to‘rt qator uzunasiga yotqizilgan qator
ko‘ndalang bir qator bilan navbatlashadi;
- uch qatorli bog‘lash sistemasida uzunasiga yotqizib terilgan uch qator
g‘ishtlar ko‘ndalang terilgan bir qator bilan navbatlashadi. Bu holda uchta
qo‘shni qatorning vertikal choklari bir biriga to‘g‘ri keladi. Bino devorini
kamaytirish va sopol g‘ishtlarni tejash maqsadida g‘ishtlarning ma’lum bir qismi
issiqlik, izolyasiyasi katta bo‘lgan engil materiallar bilan almashtiriladi. Orasiga
issiqlik o‘tkazmaydigan material joylashgan yoki orasi bo‘sh qoldirilgan
devorlar engillashtirilgan devorlar deyiladi. Bunday devorlarni qurishda mehnat
kam sarf bo‘ladi. Ana shunday devorlarning besh turi keng tarqalgan:
- diafragmali devor. Bunda g‘ishtli devor uzunasiga joylashtirilgan nchki va
sirtqi qatlami oralig‘idagi har besh qatordan keyin gorizontal holda (diafragma)
terilgan qator bilan bog‘lanadi. Devorlar orasidagi bo‘shliqqa engil beton, shlak
yoki issiklik o‘tkazmaydigan boshqa material to‘ldiriladi. Bunday devorlar uch
qavatgacha bo‘lgan binolarda qo‘llaniladi;
- quduqsimon devor. Bu vertikal diafragmalar vositasida tutashtirilgan ikki
devordan iborat. Devorlar orasidagi quduqchalarga engil beton, shlak yoki
issiqlik o‘tkazmaydigan boshqa material to‘ldiriladi. Quduqchalardagi shlak
qatlami cho‘kishining oldini olish uchun har 5-6 qatordan keyin ma’lum bir
qalinlikda qorishma yotqiziladi, bunday devorlar bir-ikki qavatli binolarda
ishlatiladi;
- ankerli g‘ishtli
devor. Beton devor oralig‘i engil beton bilan to‘ldirilgan
ikki qavat devordan iborat bo‘ladi. Ko‘ndalang yotqizilgan g‘ishtlarning ichki
tomonga turtib chiqqan uchlari beton qatlami orqali tashqi qator bilan
bog‘lanadi. Bunday devorlar to‘rt qavatgacha bo‘lgan binolarda qo‘llaniladi;
200
- oralig‘i bo‘sh qoldirilgan yoki oralig‘iga issiqlik o‘tkazmaydigan material
joylangan devor. Bunday devorlar g‘ishtini terganda choklar ko‘p qatorli
sistemada bog‘lanadi. Bunday devorlar besh qavatgacha bo‘lgan devorlarda
qo‘llaniladi;
- termosoldiqli devor. YArim g‘isht qalinlikda bo‘ylamasiga terilgan va bir
biriga parallel ikki devordan iborat bo‘lib, devorlar orasi engil yoki g‘ovak beton
bilan to‘ldiriladi. To‘rt va undan kam qavatli bo‘lgan binolarda qo‘llaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
