|
Nazorat savollari
1. Po‘lat konstruksiyalarni loyihalash va hisoblash asoslari
2. Qurilishda ishlatiladigan po‘latlarning xossalari va sortamenti
3. Po‘lat konstruksiyalarni chegaraviy holatlar bo‘yicha hisoblash
4. Metall konstruksiyalarining xossa va xususiyatari
5. Ferma turlari.
114
V BOB. QURILISH KONSTRUKSIYALARI
5.1.Beton, temir-beton konstruksiyalari
Beton boshqa materiallar singari siquvchi kuchlanishlarga ancha katta
qarshilik ko‘rsatadi, cho‘zilishga juda ham kam qarshilik ko‘rsatadi. Betonning
cho‘zilishdagi mustahkamligi siqilishdagiga nisbatan 10-15 marta kichik. SHu
sababli beton konstruksiyalari asosni mustahkamlashda, ma’suliyati cheklangan
imoratlarning poydevorlarida, o‘zini og‘irligini ko‘tarishi mumkin bo‘lgan
devorlarda va shu kabi sharoitga ega konstruksiyalarda keng qo‘llaniladi.
Oldindan zo‘riqtiriladigan konstruksiyalar uchun mustahkamligi va zichligi
yuqori, cho‘kishi va tobtashlashligi cheklangan betonlar ishlatiladi.
Betonning fizik-mexaniq xossalari qorishmaning tarkibi, bog‘lovchi va
to‘ldirgichlarning turi, suv-bog‘lovchi nisbati, betonning tayyorlanish usuli,
yotqizilishi va unga ishlov berish usullari, qotish sharoitlari (tabiiy qotish,
avtoklavda ishlov berib qotirish), betonning yoshi va boshqalarga bog‘liq. Beton
uchun material tanlashda, uning tarkibini belgilashda bularning hammasini
hisobga olish kerak.
Qurilishda odatdagi og‘ir betonlar eng ko‘p tarkalgan bo‘lib, ularning
zichligi 2200-2500 kg/m
3
, odatdagi zich to‘ldirgichlar qo‘shib tayyorlanadi.
Zichligi 2500 kg/m
3
dan ortiq betonlar og‘ir betonlarga kiradi. Ulardan
radiatsiyadan himoyalanishda foydalaniladi va hajmiy massasi oshirilgan
(magnetit, limonit, barit, chuyan pitrasi va boiqalar) to‘ldirgichlarning maxsus
turlari qo‘shib tayyorlanadi. Betonning zichligi 1800 kg/m
3
dan yuqori va 2200
kg/m
3
gacha bo‘lganida engillashtirilgan betonlarga kiradi, zichligi 1800 kg/m
3
bo‘lganida engil betonlarga kiradi. Betonning og‘irligi g‘ovak to‘ldirgichlar
qo‘shib (keramzit, agloporit, pemza, tuf, oxak-chig‘anok va boshqalar), yoki
beton aralashmasiga g‘ovak hosil qiluvchi qo‘shimchalar solib, engillashtiriladi.
Betonning mustahkamligi etarli darajada yuqori bo‘lishi, armatura bilan
yaxshi tishlashi va zichligi yuqori bo‘lishi armaturani zanglashdan himoya
qilishini va konstruksiyaning uzoqqa chidashini ta’minlash zarur.
115
Ba’zan qo‘shimcha ravishda; suv o‘tkazmasligi, suvga nisbatan chidamli
bo‘lish, sovuqqa nisbatan chidamli bo‘lish, o‘tga chidamliligi va
zangbardoshligi juda yuqori bo‘lishi og‘irligi kam bo‘lishi, issiq va ovoz
o‘tkazuvchanligi past bo‘lishi kabi talablar qo‘yiladi.
6.1.-rasm. Qurilishda temir-beton konstruksiyalari
Temir-beton konstruksiyalar o‘tgan asrning o‘rtalarida paydo bo‘ldi, o‘sha
asrning oxiridayok temir-betondan tayerlangan qovurg‘ali orayopmalar,
dastlabki ko‘priklar, quvurlar qurildi. XX - asr boshida Moskvada to‘sinsiz
temir-beton orayopmalar, Nikolaev shahrida esa dunyoda birinchi marta temir-
beton mayok qad ko‘tardi. Keyinchalik temir-beton konstruksiyalar binolar va
inshootlarning yaxlit konstruksiyalari tarzida tobora keng tarqaldi. 30 yillarning
boshida birinchi marta oldindan zo‘riqtirilgan konstruksiyalar paydo bo‘ldi.
Urishdan keyingi yillarda yig‘ma temir-beton konstruksiyalar gurkirab
rivojlandi. Sanoat binolarida (ustunlar, to‘sinlar, fermalar, arkalar), yirik panelli
turar joy va jamoat binolarida, muhandislik inshootlari (ko‘priklar, estakadalar,
gidrotexnika inshootlari va boshqalar) da temir-beton konstruksiyalarning
qo‘llanishi qurilish muddatlarini ancha qisqartiradi, tannarxini kamaytirishga
olib keladi.
Temir-beton hozirgi zamonda qurilishning asosi bo‘lib qoldi, u jamoa,
sanoat va qishloq xo‘jaligi binolari qurilishida ko‘plab ishlatilishidan tashqari,
116
ko‘prik, gidrotexnika qurilishida va boshqa soxalarda muvaffaqqiyat bilan
ishlatilmoqda.
Temir-betonning
rivojlanishi
hamda
uning
texnik
-
iktisodiy
samaradorligining ortishi, oqilona tanlangan konstruktiv shakllarni qo‘llash
hisobiga
og‘irliklarining kamayishi, engil va g‘ovakli betonlarning,
armotsementning
ishlatilishi,
buyumlarni
tayyorlash
texnologiyasining
takomillashuviga bog‘liq. Temir-beton konstruksiyasi aksariyat standart yig‘ma
elementlardan tashkil topgan bo‘lib, ular asosan temir-beton zavodlarida
tayyorlanadi va qurilish maydonida yig‘iladi. CHet el, MDH davlatlari, xususan
O‘zbyokistan sharoitida yig‘ma elementli temir-beton konstruksiyalari fuqaro va
sanoat binolarida keng qo‘llaniladi. Bir qavatli sanoat binosining konstruksiyasi
6.2-rasmda ko‘rsatilgan.
6.2-rasm. Sanoatda qo‘llaniladigan temir-beton sinchli konstruksiya. 1-
to‘sin, 2-fonarь, 3-yopma panellar, 4-kranosti to‘sinlar, 5-ustunlar
Po‘lat siqilish va cho‘zilishga juda yaxshi ishlaydi. Ana shu boisdan ham
temir-beton yaratish g‘oyasi paydo bo‘ldi, unda siquvchi yuklarni beton,
cho‘zuvchi yuklarni esa po‘lat armatura qabul qiladi. Egiladigan temir-beton
elementlarda ishchi armaturani, odatda, elementning cho‘zilgan qismida
joylashtiriladi.
Ishchi armatura
element
kesimlarini kichraytirish
va
konstruksiyaning xususiy og‘irligini kamaytirish uchun quyiladi, Beton
(armaturasi yo‘q) elementlar to‘satdan emiriladi ayni bir paytda temir - beton
117
elementlar asta - syokin emiriladi, bu esa ularning mustahkamlik zaxiralarini
kamaytirish imkonini beradi.
Respublikamizni issiq kunlariga kelsak, harorat 40
0
S va undan ortiq
bo‘lganda betonning holati o‘zgarganini ko‘ramiz. Odatdagi betonga yuqori
harorat uzoq vaqt ta’sir etganidassement toshining qotganligi, juda ko‘p
cho‘kkanligi va mustahkamligi pasayganligi,ssement toshi va to‘ldirgichlarning
harorat tufayli deformatsiyalanish koeffitsientlari turlicha bo‘lganligi va boshqa
sabablar tufayli emiriladi. SHu sabablissement bog‘lovchilardan harorat
50°Sdan oshmaydigan hollardagina foydalanishga ruhsat etiladi.
6.3-rasm.Temir-betondan tayyorlangan ustyopma
Do'stlaringiz bilan baham: |
