Mehnat va ish haqi hisobi

Tarif stavkasi 
— ish vaqti uchun toManadigan mehnat haqi miqdorini pul 
ko‘rinishida ifodalanishidir. 
Tarif setkasi 
- bu razryadlar va ularga tegishli bo‘lgan tarif koeffitsiyentlari 
ko‘rsatiladigan hujjatdir. 
Lavozim maoshi 
- bu xodim tomonidan to‘liq ishlab berilgan oy uchun ish haqi 
miqdoridir. Odatda, lavozim maoshlari mehnati vaqtbay usulda to‘lanadigan 
ishchilarga o‘matiladi. 
Xususiy tadbirkorlik byudjet sohasidan farqli o‘laroq mustaqil ravishda mehnat 
haqining shakli va tizimini, mukofotlami, ustamalarni, qo‘shimcha to‘lovlarni va 
rag‘batlantirish to‘lovlarini mustaqil belgilashi mumkin. Davlat tarif stavkalari va 
okladlarini hodimlaming lavozimi, malakasi va ular bajaradigan ishning 
murakkabligidan kelib chiqib mehnatga haq to‘lashni tabaqalashtirishda baza 
sifatida foydalanish mumkin. 
Korxonalar mehnatga haq to‘lash shakllari va tizimini mustaqil belgilaydilar. 

---

5.1-rasm. 
Mehnatga haq to‘lash shakllari 
To‘g‘ri ishbay 
shaklida ish haqi belgilangan ishbay narxlarga muvofiq 
haqiqatdan bajarilgan ish (mahsulot tayyorlash) bo‘yicha aniqlanadi. Masalan, 
ishchi bir oyda 110 ta mahsulotni bitkazdi. Har bir mahsulotga 10000 so‘m narx 
belgilangan. Mehnatga haq toMashning oddiy ishbay shaklida ish haqi belgilangan 
ishbay narxlarga muvofiq haqiqatdan bajarilgan ish bo‘yicha aniqlanadi. 0‘z 
navbatida, ishchining oylik ish haqi 1100000 so‘mni (110x10000) tashkil etadi. 
Mehnatga haq to‘lashning 
ishbay — mukofot shaklida 
ish haqini 
hisoblashda oddiy ishbay narxlardan tashqari belgilangan ko‘rsatkichlami 
bajarganligi yoki ortig‘i bilan bajarganligi uchun qo‘shimcha ravishda mukofot 
hisoblanadi. Ishbay ish haqiga asosan mukofot haqiqatda ishlagan vaqtga nisbatan 
hisoblanadi. Masalan, ishchi bir oyda 120 dona buyum ishlab chiqardi, buyumning 
mehnat sig‘imi - 1,7 kishi/soat, mahsulot birligining narxi 10000 so‘m; ishlab 
chiqarish normasini bajarish bo‘yicha ishbay ish haqidan 5%, har bir normadan 
ortiqcha bajarilgan foizga ishbay ish haqidan 1% mukofot nazarda tutilgan. Ishchi 8 
soatdan 24 smena ishladi. 0‘z navbatida ishbay ish haqi 1200000 so‘mni 
(120x10000) tashkil etdi. 
Qismlami qayta ishlashga 192 soat (8 soatdan 24 smena) sarflangan. Buyumning 
mehnat sig‘imi - 1,7 kishi/soat, shu sababdan vaqt normasi 106,3% 
((120xl,7)/(24x8)xl00) bajarilgan. 
Normani bajarganligi uchun ishbay ish haqidan 5% miqdorida, ya’ni 60000 so‘m 
(1200000x5%) mukofotni to‘lash talab etiladi. Reja 6,3% ga ortig‘i bilan 
bajarilganligi uchun qo‘shimcha ravishda yana mukofot 75600 so‘m 
(1200000x6,3%) to‘lanadi. 
Ishchining umumiy ish haqi 1335600 so‘mni (1200000+60000+75600) tashkil etadi.