Mehnat ishlab chiqarish tadbirkorlik qobiliyati kapital halim hamroyev tadbirkorlik asoslari

80

---

5. 3. T A D B IR K O R L IK D A X O ‘JA L IK S H A R T N O M A L A R I
Bozor iqtisodiyoti sharoitida va tadbirkorlikda xo‘jalik yurituvchi 
subyektlarning o ‘zaro munosabatlarini tartibga solishda xo‘jalik shart­
nomalari katta rol o ‘ynaydi. Shu boisdan ham 0 ‘zbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasi, Fuqarolik Kodeksi, “X o‘jalik yurituvchi subyektlar 
faoliyatining shartnomaviy- huquqiy bazasi to‘g ‘risida”gi Qonun va 
boshqa qonun hujjatlarida xo‘jalik shartnomalariga katta e’tibor beril­
gan.
Shartnoma - kelishuv, bitimning eng ko‘p tarqalgan turi bo‘lib, u 
qonunchilikda jismoniy yoki yuridik shaxsning huquqlari va vazifala- 
rini belgilash, o ‘zgartirish yoki to ‘xtatishga qaratilgan harakati hisobla­
nadi deb e ’tirof etilgan. 0 ‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksida 
berilgan ta’rifga ko‘ra “Shartnoma bilan ikki yoki bir qancha shaxs- 
laming fuqarolik huquqi va vazifalarini belgilash, o ‘zgartirish yoki 
to ‘xtatish to ‘g‘risidagi bitim tan olinadi” . “Xo‘jalikyurituvchi subyekt­
lar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to ‘g ‘risida”gi qonunda 
shartnomaga quyidagicha ta 'rif berilgan: “Taraflardan biri shartlashil- 
gan muddatda tadbirkorlik faoliyati sohasida tovarlarni yetkazib ber­
ish, ishlarni bajarish yoki xizmatlar ko‘rsatish majburiyatini oladigan, 
ikkinchi taraf esa tovarlarni, ishlarni, xizmatlarni qabul qilib olish va 
ularning haqini to ia s h majburiyatini oladigan kelishuv xo‘jalik shart­
nomasi deyiladi”.
Tadbirkorlik sohasida shartnomaviy munosabatlar quyidagi tamo- 
yillarga asoslanadi:
- shartnomalar tuzishning erkinligi;
- taraflarning o ‘zaro manfaatdorligi;
- shartnoma intizomiga rioya qilish;
- taraflarning o ‘zaro mulkiy javobgarligi.
Dunyo tajribasidan m a’lumki, shartnoma munosabatlarida muayyan 
urf-odatlar va odob-axloq qoidalari (or-nomus, qadr-qimmat, odamiy- 
lik va hokazolar) ham muhim rol o ‘ynaydi. Shartnomaning asosiy funk­
siyalari quyidagilardan iborat:
- sheriklar o‘rtasidagi munosabatlami yuridik jihatdan mustahkam- 
lash va bajarilishini qonun bilan himoya qilish, ularga majburiy at tusini 
berish;
81

---

- sheriklar xatti-harakatlarining tartibi, usullari va izchilligini bel­
gilash;
- majburiyatlaming bajarilishini ta ’minlash va ularni buzganlik 
uchun javobgarlik shakllarini ko'zda tutish;
- majburiyatlami to‘xtatish asoslarini ko‘rsatib berish.
X o‘jalik faoliyatida turli-tuman shartnomalar qo‘llaniladi. Biz ular­
ning turlari va shakllarini bir tartibga solib, 5. 1- chizmada keltirdik.