Mehnat bozorining mohiyati, ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni mundarija kirish

1.1-jadval

O‘zbekistonda 2016-2020 yillar 1 yanvar holatiga ko‘ra aholi sonining o‘zgarish dinamikasi (ming kishi)¹*

Ko‘rsatkichlar			Yillar			2020 yilda 2016 yilga nisbatan o‘zgarishi
	2016	2017	2018	2019	2020	+,-	foiz
Jami aholi soni	27072,2	27533,3	28001,4	28453,7	30123,3	3051,1	111,2
Shundan:
Shahar aholisi	9584,6	9758,3	14327,8	14618,4	15897,4	5312,8	165,8
Qishloq aholisi	17487,6	17775,0	13673,6	13835,3	14225,9	-3261,7	81,3

1.1-jadvaldan ko’rinib turganidek, 2016-2020 yillar davomida mehnat resurslari soni 2090,2 ming kishiga yoki 13,7 foizga ortgan. Bu davrda mehnat resurslari sonining o’rtacha yillik o’sish sur’ati 2,6 foizni tashkil qilgan. Ko’rilayotgan davrda mehnat resurslari sonining o’sish sur’ati respublika hududlarida bir me’yorda kechmagan. Jumladan, Andijon, Jizzax, Qashqadaryo, Namangan, Samarqand, Surxondaryo va Samarqand viloyatlarida respublika o’rtacha ko’rsatkichidan yuqori, qolgan barcha hududlarda (Qoraqalpog’iston Respublikasi, Buxoro, Navoiy, Sirdaryo, Xorazm viloyatlari va Toshkent shahri) esa past bo’lgan. 2019 yilning 1 yanvar holatiga ko’ra, mehnat resurslari jami aholining 59 foizini tashkil qilib, uning asosiy qismi (qariyb 60 foizi) Samarqand, Farg’ona, Andijon, Qashqadaryo, Toshkent viloyatlari va Toshkent shahrida to’plangan.
Yangi ish o’rinlarini tashkil etish, iqtisodiyot tarmoqlari tarkibini diversifikasiya qilish, malakali mutaxassislar tayyorlash va Shuningdek, 12 yillik majburiy ta’lim tizimiga o’tish borasida ko’rilgan chora-tadbirlar aholining bandlik darajasini yanada oshirish imkonini berdi (1.1-jadval).
Aholining iqtisodiy faollik darajasi bilan bog‘liq xususiyatlar.Demografik omillardan tashqari mehnat qobilyatiga ega aholining turli demografik va etnik guruhlari iqtisodiy faolligi darajasi ham bozor dinamikasining muhim omili hisoblanadi. Masalan, ayollarning ijtimoiy roli faollashishi ta’siri ostida ularning ishchi kuchi tarkibiga jadal jalb qilinishi ishchi kuchi taklifining o‘sishiga olib keldi.
Bunda ishlab chiqarish yo’nalishi talab etilayotgan muayyan kasbiy malakaga ega amaldagi xodimlar soni bilan mavjud ish joylari o’rtasidagi bog’liqlikni ifodalaydi. Qayta hosil qilish yo’nalishi mavjud, yangidan jalb etilayotgan hamda ishdan bo’shayotgan ish kuchi mutanosibligini ta’minlashga qaratilgan. Shaxsiy yo’nalish aholiga ular ehtiyojiga javob beradigan ish joylarini taklif etish xususiyatini aks ettiradi. Aholi moddiy ne’matlarni yaratuvchi va ularni iste’mol etuvchi sifatida mehnat salohiyati ko’rsatkichiga ham egadir. Yuqorida qayd etilgan mehnat bozorini tartibga solish bilan bog’liq bo’lgantashkiliy-huquqiyva tuzilmaviy shart-sharoitlar mehnat bozori rivojlanishining quyidagi asosiy tamoyillarini to’liq amalga tadbiq etgan holda, mazkur bozornishakllanishiga samarali ta’sir ko’rsatadi:

• 
  mehnat va ish bilan bandlikda erkinlikni ta’minlash. Insonga ijtimoiy mehnatda qatnashishi yoki qatnashmaslikni tanlash ustuvor huquqi berilishi;
  
• 
  ish kuchini talab va taklif qilish o’rtasidagi eng samaralio’zaro hamkorlikni ta’minlovchi normativ-huquqiy mexanizmni yaratish;
  
• 
  ish bilan bandlik bo’yicha yagona davlat siyosatini amalga oshirish. Ish bilan bandlik bo’yicha davlat siyosatining atrofida hamma darajadagi ma’muriy hududlarning aholini ish bilan ta’minlash faoliyatidagimustaqilligini hisobga olib yagona umumdavlat ish bilan bandlik siyosatini yuritish;
  
• 
  ish bilan bandlikni ta’minlash bo’yicha nazorat. Ish bilan bandlikni ta’minlash bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshirishda kasaba uyushmasi, tadbirkorlar assosiasiyasining boshqaruv organlari bilan hamkorlikda nazoratni amalga oshirish;
  
• 
  ijtimoiy mehnat munosabatlarini tartibga solishda uch tomonlama ijtimoiy hamkorlik (hukumat, kasaba uyushmalari vakillari va tadbirkorlar vakillari);
  
• 
  ish haqi va boshqa qonuniy daromadlar chegarasini O’zbekiston
  

Respublikasi Konstitusiyasida belgilangan “kun kechirish uchun zarur miqdordan kam bo’lmaslik” ka rioya qilgan holda erkin belgilash.