Механизм ва машиналар назарияси фанининг предмети, вазифаси, тарихи ва тушунчалари

Механизмнинг тузилиши.

Юкорида келтирилган механизм тушунчасини умумлаштирамиз. Механизм – бу мақсадга мувофик харакатланувчи бир-бири билан боғланган жисмлар системаси. Механизмдаги жисмларни звено, харакатдаги боғланишни – кинематик жуфт дейилади.
Звено – бу битта деталь ёки механизмда аниқ ҳаракат қиладиган бир нечта деталларнинг қаттиқ боғланган системаси. Звено схематик равишда кўрсатилади. Баъзи ҳолларда звеноларнинг схемаси конструкциясидан фарқли бўлади, бунда инженер звено конструкциясида унинг схемасини яхши кўриши

керак. 1.2- расмда тишли ғилдирак ва шатун звеносининг схематик кўриниши тасвирланган. Тишли ғилдиракнинг энг асосий элементларидан тиш гардиши, доира ва гупчак, схемада тасвирланган, шатунда эса асосий элементлар – стержен ва бошқа звео билан боғлаш учун иккита тешикча тасвирланган.

1.2-расм.

Кинематик жуфт – нисбий ҳаракат қилувчи икки звенонинг боғланиши. Кинематик жуфтлар ҳар хил турда бўлади. Уларнинг турларини кўриб чиқамиз.
Кинематик жуфт турлари. Звенонинг ҳаракатида жуфтлик вужудга келтирадиган боғланиш шартлари сони бўйича кинематик жуфтлар бўлинади. Звено фазода олтита эркинлик даражасига эга, бу дегани, декарт координат системасида 6та ҳаракат қилади. Агарда бу звенони кинематик жуфт ёрдамида бошқаси билан боғланганда, унинг ҳаракати маълум миқдорда чекланади. Бу чекланишларни боғланиш, қолган ҳаракатни ҳаракатчанлик дейилади.
Боғланишлар сони ва ҳаракатчанлик йигиндиси олтига тенг. Кинематик жуфтлар боғланишлар сонига қараб классларга бўлинади, мисол, звено ҳаракатига битта боғланиш қўйилган бўлса биринчи класс кинематик жуфт, агарда иккита боғланиш қўйилган бўлса, иккинчи класс кинематик жуфт дейилади ва ҳ.к.
1.1. таблицада кинематик жуфтларнинг классификацияси мисоллар тариқасида келтирилган. Мисол, учинчи класс кинематик жуфт факатгина сфера куринишида бўлмасдан, конструкцияси бўйича текисликдан иборат бўлиши мумкин.
Таблицани тўлароқ кўриб чиқамиз. Биринчи класс кинематик жуфт звено ҳаракатига битта боғланишни қўйиб, бешта ҳаракати қолдирилади. Таблицада шундай кинематик жуфт келтирилган, уни “шар-текислик” дейилади ва унинг конструктив тузилиши охири сферик кўринишидаги юмалоқ стержен ричаг билан контактда бўлади.