Механика-математика факультети эҳтимоллар назарияси ва математик статистика кафедраси

Shuning uchun ulardan atom – absorbsion spektral tahlilda nurlanuvchi manba sifatida foydalaniladi.

• Amaliy spektroskopiyada qo‘llaniladigan spektral asboblarda gaz razryad lampalari UB, ko‘rish va IK soxalarda uzluksiz spektr berishi lozim.
• Masalan vodorod va inert gazlar nafaqat aloxida spektral chiziqlarni nurlantiradi balki UB soxada uzluksiz spektr xam beradi. Issiqlik nurlanish manbalarining bu soxadagi effiktivligi past. Masalan absolyut qora jisimning T = 4000K temperaturadagi nurlanish qobiliyati 600 nm dan 100 nm gacha oraliqda 10 marta kamayadi. Vodorod lampalari 500-170nm oralikda uzluksiz spektr beradi. 170-90 nm da esa kup chizikli spektr nurlantiradi, bu nutlanish vodorod molekulasidagi elektron utishlar bilan bog‘lik. Vodorod lampalari ko‘rsatilgan soxalarda energiya taqsimoti malum bo‘lgan nurlanish manbalari sifatida xizmat qiladi.

• Deyteriyli lampalar vodorod lampalariga nisbatan 250-190 nm sohada 30-50% ga effektiv xisoblanadi. geliy, neon, argon, kripton va ksenon lampalar mos ravishda 60 nm, 74,4 nm, 106,7 nm, 123,6 nm, 147 nm sohalarda kontinium beradi.

• Yuqori va o‘ta yuqori razryadli simob lampalari.
• Amaliy spektroskopiyada simobli lampalar keng qo‘llaniladi. Bunga sabab simob UB, ko‘rish va infraqizil soxalarda bir nechta yorqin spektral chiziklarga ega.
• Simob buglarining elastikligi yuqori bo‘lganligi uchun bosimi 10-3 mm ustundan unlab va xatto yuzlab atmosferalargacha bo‘lgan lampalar yasash mumkin. Shuningdek simob bug‘lari kolba va elektrodlarning materiali bilan o‘zaro ta’sirlashmaydi.

• Kvarsdan yasalgan yukori bosimli lampalar keng qo‘llaniladi. Sababi kvars o‘nlab atmosfera bosim va 1100-1200K tempiraturada uzoq vaqt ishlay oladi. PRK (прамая ртутно-кварцивая) dep ataluvchi kvarsdan yasalgan simobli lampalarning ko‘rinishi rasmda keltirilgan.
• Bunday lampalar argon bilan to‘ldirilgan bo‘lib, simobning miqdori ishchi tempiraturada to‘liq bug‘lanib 1-1,2 atm bosim xosil qilishga mo‘ljallangan bo‘ladi. Lampa sovuq xolda simob elektrodlardan birida yoki trubka devorida bo‘ladi. Lampa 120 yoki 220V kuchlanishli manbaga drossil yoki rezistor yordamida ulanadi.
• Lampaning ishlash jarayonida kvars kolba 700-750 K tempiraturagacha qiziydi. Lampadagi razryadning tempiraturasi 6000- 6500 K gacha etadi.

• Yuqori bosimli simob razryadi stabillashgan sharoitda energiyaning spektr bo‘yicha taqsimoti ma’lum bo‘lgan etalon sifatida xizmat qilishi mumkin.
• Bu maqsadda ultrabnafsha normal deb ataluvchi maxsus lampadan foydalaniladi. Shuningdek o‘ta yuqori bosimli sharli simob lampalari mavjud bo‘lib ulardagi bosim 50-500Vt kuvvatda 80-30 atmosferagacha bo‘ladi.
• Bunday lampalar qalin devorli kvarsdan yasaladi va maxsus metal gilofga solib ishlatiladi. Ularda uchunchi yoquvchi elektrod xam bo‘ladi. Trubkali va sharli simob lampalarining ko‘rinishi –rasmda keltirilgan. --- rasmda simobli lampalarning turli bosimlardagi spectral chiziqlari keltirilgan.

• O‘ta yuqori bosimli gaz lampalarida inert gazlar argon, kripton va ksenondan foydalaniladi.
• Bu lampalarda dastlabki bosim 20 atm. ni tashkil qiladi. Lampani yoqish uchun zarur bo‘lgan kuchlanish 10 kV gacha etadi. Bu lampalar simob lampalaridan farqli birdan yonadi.
• Yonish jarayonida lampadagi bosim 40 atmosferagacha ortadi. O‘ta yuqori bosimli gaz lampalarining nurlanishi aloxida chiziqlardan iborat yalpi spektrni beradi. Rasmda yuqori bosimli gaz lampalarining nurlanish spektrlari keltirilgan.
• Spektrning qo‘rish soxasida ksinon lampalarining nurlanishi quyosh spektriga yaqin.

•