Механика-машинасозлик” факультети “машинасозлик технологияси ва автоматлаштириш”

3. Экспериментал маълумотлар ва улар билан ишлаш

1. 
   Штангенциркулни метрологик кўрсаткичлари.
   

Жадвал 1

Асбобнинг номи	Шкаланинг бўлиниш миқдори, мм		Ўлчаш чегараси, мм	Ўлчаш аниқлиги, мм
	Нониус	Штанга

1.5-расм. Икки ўқ орасидаги масофани ўлчаш схемаси.
2. Иккита тешик орасидаги масофани ўлчаш натижалари.
Жадвал 2

Д1, мм	Д2, мм	Л1, мм	А1, мм

1.6-расм. Икки устун орасидаги масофани ўлчаш схемаси.
4. Иккита силиндрик вал орасидаги масофани ўлчаш натижалари.
Жадвал 3

д1, мм	д2, мм	Л2, мм	А2, мм

2. 
   Микрометрни метрологик кўрсаткичлари.
   

Жадвал 1

Асбобнинг номи Н	Шкаланинг бўлинмаси миқдори, мм		Ўлчаш чегараси ММ	Ўлчаш аниқлиги ММ
	Барабан	Ўқ

3. 
   Ўлчаш схемаси.
   

1.7-расм Ўлчам схемаси
Жадвал 2

№	Детални чизмадаги ўлчами	Қисимлардаги ўлчамлар							Чегаравий ўлчамлар
		А		Б		В
		1	2	1	2	1	2	Юқори		Қуйи

4. Хулоса.

2-ЛАБОРАТОРИЯ ИШИ
Мавзу: Деталнинг чизиқли ва бурчакли ўлчамларини универсал воситалар билан ўлчаш.
1. Ишдан мақсад. Бурчак ўлчашли асбобларининг турлари, тузилиши, ишлатиш соҳалари ва улардан фойдаланишни ўрганиш.
2. Керакли жиҳоз ва асбоблар.
1. Бурчак ўлчаш асбоблари.
2. Ўлчаш учун деталлар.
3. Умумий маълумотлар.
Контакт усулида ишлайдиган бурчак ўлчаш асбобларининг икки хили бўлиб, улар транспортир шаклидаги ва универсал бурчак ўлчаш асбобларига бўлинади.
Нониус шкаласи бўйича кўрсаткични ўқиш штангенасбоблар нониус шкаласини ўқиш билан бир хил амалга оширилади. Фарқи шундаки, нониус шкаласининг кўрсаткичи узунлик бирлигида эмас, балки бурчак бирлигида ўқилади. Масалан, агар бурчак ўлчаш асбобининг кўрсаткичи 2.2-расмда тасвирлангандек бўлса, у ҳолда шкаланинг кўрсаткичи қуйидаги ифодадан ҳисоблаб топилади:
Δ = А + н ∙ э,
бу ерда: Δ–ўлчанаётган бурчакнинг ҳақиқий ўлчами, А–асосий шкаланинг кўрсаткичи(бизнинг мисолимизда А=15); н–нониус шкаласининг 0 дан 0–0 вертикал чизиққача бўлган бўлаклар сони (0–0 вертикал чизиқ асосий ва нониус шкаларининг бир тўғри чизиқда ётган, яъни устма-уст тушган бўлакларидан ўтказилади, бизнинг мисолимизда н=8); э–нониус шкаласи бўлакларининг қиймати (бизнинг мисолимизда э=2).



2.2-расм. Ўлчанаётган бурчак қийматини аниқлаш схемаси.

Демак, кўрилаётган мисолимиздаги бурчак ўлчамининг қиймати қуйидагига тенг:
Δ = А + н ∙ э = 15 + 8 ∙ 2` = 15+16`=15⁰16`.
2. Семенов конструксиясидаги универсал бурчак ўлчашли асбоби ички ва ташқи бурчакларни ўлчашга мўлжалланган(4.3-расм). Ушбу бурчак ўлчаш асбоби турли шаклдаги қўъшимча деталлари ёрдамида 0 дан 320⁰ гача бурчакларни ўлчаш иниконини беради, бунда ташқи бурчакларни ўлчаш 0 дан 180⁰ оралиқда, ички бурчаклами ўлчаш эса 40⁰ дан 180⁰ оралиқда амалга оширилади. Асосий шкала бир бўлинмасининг қиймати 1⁰ га, нониус шкаласи бир бўлинмасининг қиймати эса 2` га тенг.

2.3-расм. Универсал бурчак ўлчаш асбоби:
1 ва 4 – линейка ва уголникларни маҳкамлаш учун хомутлар; 2–алмашинувчи линейка; 3 – уголник; 5 – нониус шкаласи; 6 – асос сектори; 7 – линейка;
8 – маҳкамлагич; 9 – нониус сектори.
1. Бурчак ўлчаш асбобларининг метрологик кўрсаткичлари.

Асбобнинг номи	Шкаланинг бўлиниш миқдори		Ўлчаш чегараси	Ўлчаш аниқлиги
	Асосий шкала	Нониус

4. Хулоса.

3-ЛАБОРАТОРИЯ ИШИ

Мавзу: Индикатор ёрдамида валнинг радиал ва ўқ бўйича оғишини текшириш.
1. Ишдан мақсад: Соат типига кирувчи индикаторнинг тузилиши ва ишлаш принсипини ўрганиш.
2. Керакли жихозлар асбоб ва асбоблар:

1. 
   Соат типидаги индикатор.
   
2. 
   Индикаторни ўрнатиш учун тутгич.
   
3. 
   Вални ўрнатиш учун марказлар.
   
4. 
   Штангенсиркул.
   
5. 
   Поғонали вал.
   
6. 
   Маълумотномалар.
   

3. Умумий маълумотлар.
Соат типидаги индикаторлар абсолют ва нисбий ўлчаш усулларида фойдаланилганда қўлланилади. Унинг ўлчаш аниқлиги 0,01 мм. Абсолют ўлчаш усулида индикаторни ўлчов чегараси доирасида қўлланилади. (0-2, 0-3, 0-5, 0-10)

3.2-расм. Ўлcаш схемаси.

1. 
   Валнинг чизмаси.
   

3
.3-расм. Назоратдаги детал эскизи.

Индикаторни метрологик кўрсатгичлари.

Жадвал 1.

Асбобнинг номи ва №	Ўлчаш чегараси	Шкаланинг бўлимлари қиймати	Ўлчаш хатолиги	Ўлчаш Кучи

2. 
   Ўлчаш натижалари.
   

Жадвал 2.

Поғананинг №	Поғананинг диаметри	Бўйлама оғиш (мм)	Аниқлик даражаси	Сиртқи оғиш (мм)	Аниқлик даражаси

4. Хулоса.