Мбт педагогика мажмуа 2020 21 Йил лотинча docx

Ta’lim muassasalari rahbarlariga qo‘yiladigan asosiy talablar
•
IShda to‘g‘ri yo‘lni tanlay oliSh, vaziyatni pedagogik tahlil qila biliSh;
•
vaziyatdan to‘g‘ri chiqa biliSh, har bir iShga ijodiy yondoShiSh;
•
o‘zining Shaxsiy ibrati, iShga bo‘lgan munosabati bilan pedagogik
jamoani o‘z ortidan
ergaShtira biliSh;
•
pedagogik mahorat va boShqara oliSh mahorati, fan yutuqlarini o‘zlaShtiriSh;
•
yangi g‘oyalar, ichki imkoniyatlarni qidirib topib, uni amaliyotga tatbiq etiSh;
•
Umummadaniyatlilik, ziyolilik, milliy qadriyatlarni qadrlaSh;
•
jahon madaniyati durdonalaridan xabardorlik, dunyoqaraShning kengligi;
•
mehribonlik, insonparvarlik, Shaxsni hurmat qiliSh;
•
Har bir pedagog xodimga uning xarakteri, imkoniyatlari va ehtiyojidan kelib chiqib vazifa
beriSh;
•
jamoa iShonchiga kiriSh, aytilgan fikr, taklif, qabul qilingan qarorning o‘z vaqtida bajarili-
Shiga eriShiSh;
•
pedagogik jamoa, ta’lim oldida turgan vazifalar, maqsadlar, istiqbolni aniq belgilaSh;
•
odamlar bilan o‘zaro samimiy munosabat o‘rnatiSh, muloqotga kiriShiSh, jamoani iShontira
biliSh;
•
yordam beriSh, xodimlar kayfiyatini
ko‘tariSh, ixtiyoriy-majburiy o‘z orqasidan
ergaShtiriSh;
•
har bir iShning muqobil variant-larini e’tiborga oliSh va amalga oShiriSh;
•
mantiqli, qisqa, lo‘nda, obrazli fikrlay biliSh, fikrni qiyomiga etkaziSh, o‘z so‘zamolligi
bilan suhbatdoShi (yoki jamoa) qalbiga kiriSh kabilar rahbarda mujassam bo‘lmog‘i kerak;
•
fidoyilik, mas’uliyatlilik, poklik, qat’iyatlilik, jur’atlilik, jamoasi manfaati yo‘lida
jonkuyarlik ko‘rsatiSh;
•
mehnat-sevarlik, adolatlilik, o‘ziga va o‘zgalarga talabchanlik ko‘rsatib, barchaga namuna
bo‘liShi;
•
pedagoglarga ko‘proq erkinlik va mustaqillik beriShi, ularning har bir qadamini nazorat
qiliShdan saqlaniShi;
•
yangiliklarni joriy qilayotganda yo‘l qo‘ygan xatolarini kechiriShi, ularni o‘zlari to‘g‘rilaShi
uchun vaqt va imkoniyat beriShi;
•
pedagog xodimlarga sust, Shijoatsiz, mujmal topShiriqlar bermaslik.
YUqorida keltirib o‘tilgan rahbar uchun asosiy deb belgilangan talablar o‘zi rahbar
kompetensiyasini belgilab beradi.
Jamiyat talablarini qondiriSh hozirgi zamon rahbaridan yuqori madaniyat, chuqur
ma’naviyat, Vatan uchun javobgarlik hissi, mas’uliyatlilik, chuqur bilimga ega bo‘liShi, o‘z ijodiy
potensialini rivojlantiriShga, innovatsion faoliyatga, o‘z ustida iShlaShga, kasbiy faollikka
qobiliyatlilik va Shu kabi boShqa bir qator sifatlarni talab etadi. YA’ni ko‘pqirrali qobiliyatlilikni
talab etadi.
Ko‘pqirrali qobiliyat tuShunchasi kasbiy va Shaxsiy kompetentlik tuShunchasiga mos
kelib, Aleks Murning fikricha
“Soddaroq qilib tuShuntiradigan bo‘lsak ko‘pqirrali qobiliyatlar
deganda turli xil insonlar turli xil uslublar orqali yoki bir inson turli xil narsalarni turli xilda
o‘rganiliShi tuShuniladi. Xou ta’kidlaShicha hech qachon ikki o‘rganuvchi bir xil bo‘lmaydi: har
bir Shaxs o‘ziga xos qobiliyatlar egasidir.
7
“Ko‘pqirrali qobiliyat tuShunchasining eng ilg‘or tarafdorlaridan biri asarlari ko‘pchilikka
ma’lum bo‘lgan Govard
Gardnerdir. (1983,1993). (yana ko‘riSh mumkin bo‘lgan asarlar
Armstrong 1994, Xou 1984, 87-92 betlar va Bentli 1998).
8
7
Teaching and learning: Pedagogy, Curriculum
And Culture. Alex Moore.146-
бет
8
Teaching and learning: Pedagogy, Curriculum
And Culture. Alex Moore.147-
бет

---

34
BoShqaruvning uslublari ham rahbar qobiliyatlari bilan bog‘liq bo‘lib, boShqariSh uslublari 3
turda ko‘rinadi: Avtoritar, Demokratik, Liberal.
Avtoritar rahbar barcha ko‘rsatmalarni iShchanlik ruhida, aniq, ravShan, keskin ohangda
xodimlariga etkazadi. Muloqot jarayonida ham xodimlarga do‘q-po‘pisa, keskin ta’qiqlaSh kabi
qat’iy ohanglardan foydalanadi. Uning asosiy maqsadlaridan biri nima bilan bo‘lsa-da, o‘z xukmini
o‘tkaziSh. Uning nutqi ham
aniq va ravon, doimo jiddiy tusda bo‘ladi. Biror iSh yuzasidan
xodimlarini maqtaSh
yoki ularga jazo beriSh, tanqid qiliShi sof sub’ektiv bo‘lib, bu narsa
boShliqning kayfiyatiga va
o‘Sha Shaxslarga nisbatan
Shaxsiy munosabatiga bog‘liq. Jamoa
a’zolarining tilak-istaklari, fikrlari, maslahatlari juda kam xolatlardagina inobatga olinadi.
“Bu ko‘p qirrali qobiliyatlilik nazariyasi Gardnerning qaraShiga ta’sir ko‘rsatdi.
Maktabning maqsadi insonlarga kasbiy va avocotsional maqsadlariga eriShiShda yordam beriShi
kerak, qaysiki o‘zlarining hohiShdagi qobiliyatga mos raviShda uShbu jarayonni o‘zida
mujassamlaShtiraolgan insonlar o‘zlarini ko‘proq band, mahoratli hisoblaydi va jamiyatni barpo
etuvchi bo‘lib tarbiyalanadi.”
9
Demokratik rahbar, aksincha, o‘z qo‘l ostidagilarga mustaqillik, erk beriSh tarafdori. IShda
topShiriqlar berganda iShchilarning qobiliyatini hisobga oladi, Shaxsiy moyilliklarni ham hisobga
oladi. Buyruq yoki topShiriqlar taklif ma’nosida beriladi. Nutqi oddiy, doimo osoyiShta, sokin,
unda o‘rtoklarcha do‘stona munosabat sezilib turadi. Biror kiShini maqtaSh, lavozimini oShiriSh,
kamchiligiga baho beriSh (iShdagi) doimo jamoa a’zolarining fikri bilan keliShgan xolda amalga
oShiriladi. Tanqid, ko‘pincha, taklif, istak Shaklida qilingan iShlarning mazmuniga baho beriSh
xolida «aybdor»ga etkaziladi. Har bir yangi iSh jamoa maslahatisiz boShlanmaydi. Bunday
boShliqning fazoviy ijtimoiy xolati «jamoa ichida». Jamoada tanqid, o‘z-o‘zini tanqid Shunday
yo‘lga qo‘yilganki, uning oqibatida hech kim aziyat chekmaydi. CHunki ko‘proq boShliq emas,
jamoaning boShqa faollari
―
norasmiy liderlar tanqid qiladilar.
Liberal (loqayd) uslubda iShlaydigan rahbarning kayfiyatini, iShga munosabatini, iShdan
mamnun yoki mamnun emasligini biliSh qiyin. Unda ta’qiqlaSh, po‘pisa bo‘lmaydi, uning o‘rniga,
ko‘pincha, iShning oxirgi oqibati bilan taniShiSh bilan cheklanadi, xolos. Jamoada hamkorlik yo‘q,
boShliq jamoaning muammolari, iShning baland-pasti bilan qiziqmaydiganday, go‘yoki boShqa
«koinot»da yurganga o‘xShaydi. Aniq ko‘rsatmalar bermaydi, uning o‘rniga norasmiy liderlar yoki
o‘ziga yaqin kiShilar orqali lozim bo‘lgan topShiriqlar bajaruvchilarga etkaziladi. Uning asosiy
vazifasi, uning nazarida, xodimlar uchun iSh Sharoitini yaratiSh, iShdagi kamchiliklarni bartaraf
etiSh, kerakli mahsulot, xom aShyo kabilarni topib keliSh, majlislarda qatnaShiSh va x.k.lardan
iborat. Xodimlar bilan muloqotda bo‘liShga to‘g‘ri kelganda, u doimo xuShmuomala bo‘lib, odob-
axloq normalarini buzmaslikka xarakat qiladi, lekin hech qachon ular bilan tortiShmaydi.
Majlislarda agar biror muammo munozarani keltirib chiqarsa, u bevosita jarayonga aralaShmay,
oxirgi so‘zni o‘ziga qoldiradi. Uning fazoviy psixologik xolati «gurux taShqarisida».
«Kompetentli»
yondoShuvga
asoslangan
ta’lim
tizimida
ta’lim
beruvchi va ta’lim
oluvchining roli ham o‘zgaradi. CHunki, «bilimli» yondoShuvda ta’lim beruvchi faol va asosiy
iShtirokchi bo‘lsa, ta’lim oluvchi esa, sust qabul qiluvchi sifatida iShtirok etadi. «Kompetentli»
9
Teaching and learning: Pedagogy, Curriculum
And Culture. Alex Moore.148-
бет
Раҳбарнинг
касбий
компетентлигини
шакллантириш
масаласи
бугунги
кунда
ўта
муҳим
ҳисобланади
. 
Раҳбарнинг
компетенцияларга
эга
, 
яъни
фаолиятнинг
қайси
усулини
эгаллаши
,
нималарни
бажара
олиши
, 
нималарга
тайёрлигини
аниқлаш
–
компетентли
ёндошув
дейилади
.