Mazu: Nisbiylik nazaryasi

Mazu: Nisbiylik nazaryasi.

Reja:

1. Nisbiylik nazaryasi tarixi.

2. Maxsus nisbiylik nazaryasi.

3. Umumiy nisbiylik nazaryasi.

Gravitatsiya, fazo va vaqt haqidagi hozirgi zamon fizik nazariyasi, asosan, A. Eynshteyn tomonidan yaratildi va u mumiy Nisbiylik nazariyasi nomini oldi. Umumiy Nisbiylik nazariyasining yaratilishida ekvivalentlik prinsipi asos boʻlib xizmat qildi.

• Gravitatsiya, fazo va vaqt haqidagi hozirgi zamon fizik nazariyasi, asosan, A. Eynshteyn tomonidan yaratildi va u mumiy Nisbiylik nazariyasi nomini oldi. Umumiy Nisbiylik nazariyasining yaratilishida ekvivalentlik prinsipi asos boʻlib xizmat qildi.
• Nisbiylik nazariyasidan kelib chiquvchi xulosalar juda koʻp tekshirishlar, kuzatishlar va tajribalar asosida tasdiklangan. Hozirgi kungacha Nisbiylik nazariyasining kamchiliklari mavjudligini koʻrsatuvchi biror dalil yoki tajriba natijalari maʼlum emas.

Albert Einshteyn yaratgan nisbiylik nazariyasi 1905-yilda, umumiy nisbiylik nazariyasi 1916-yilda nihoyasiga yetkazilgan. Albert Einshteyn yaratgan nisbiylik nazariyasi 2 qismdan: maxsus nisbiylik nazariyasi (b) va umumiy nisbiylik nazariyasidan iborat boʻlib.

Nisbiylik nazariyasidan kelib chiquvchi xulosalar juda koʻp tekshirishlar, kuzatishlar va tajribalar asosida tasdiqlangan. Hozirgi kungacha nisbiylik nazariyasining kamchiliklari mavjudligini koʻrsatuvchi biror dalil yoki tajriba natijalari maʼlum emas. Albert Einstein 1905-yilda Albert A. Michelson, Hendrik Lorentz, Henri Poinar va boshqalar tomonidan olingan koʻplab nazariy natijalar va empirik topilmalar asosida maxsus nisbiylik nazariyasini eʼlon qildi. Max Plank, Hermann Minkovskiy va boshqalar keyingi ishlarni bajarishdi. Einstein 1907-1915-yillar orasida umumiy nisbiylikni ishlab chiqdi, 1915-yildan keyingi koʻpchilikning hissalarini qoʻshdi. Umumiy nisbiylikning yakuniy shakli 1916-yilda chop etildi. „Nisbiylik nazariyasi“ atamasi 1906-yilda Plank tomonidan ishlatilgan „nisbiy nazariya“ iborasiga asoslangan boʻlib, u nazariyaning nisbiylik tamoyilini qanday ishlatishini taʼkidlab oʻtdi. Xuddi shu yozuvning munozarali qismida Alfred Bukerer birinchi marta „nisbiylik nazariyasi“ (nemischa (b) : ) iborasini ishlatgan

Fizikada maxsus nisbiylik nazariyasi yoki qisqacha maxsus nisbiylik — fazo va vaqt oʻrtasidagi munosabatlarni ifodalovchi ilmiy nazariya. Albert Einsteinning asl talqiniga koʻra, bu ikkita postulatga asoslangan:

fizika qonunlari barcha inersial sanoq sistemasida — oʻzgarmas (yaʼni, oʻxshash);

• fizika qonunlari barcha inersial sanoq sistemasida — oʻzgarmas (yaʼni, oʻxshash);

• vakuumdagi yorugʻlik tezligi yorugʻlik manbai yoki kuzatuvchining harakatidan qatʼiy nazar barcha kuzatuvchilar uchun bir xil.

Umumiy nisbiylik nazariyasi maxsus nisbiylik nazariyasini umumlashtiradi va Nyutonning umumiy tortishish qonunini takomillashtiradi, tortishish kuchini fazo va vaqtning yoki toʻrt oʻlchamli fazo-vaqtning geometrik mulki sifatida yaxlit tavsiflashni taʼminlaydi. Xususan, fazo-vaqtning egriligi har qanday materiya va radiatsiyaning energiyasi va impulsiga bevosita bogʻliq. Munosabat Einstein tenglamalari, qisman xususiy hosilali differensial tenglama bilan belgilanadi.

• Umumiy nisbiylik nazariyasi maxsus nisbiylik nazariyasini umumlashtiradi va Nyutonning umumiy tortishish qonunini takomillashtiradi, tortishish kuchini fazo va vaqtning yoki toʻrt oʻlchamli fazo-vaqtning geometrik mulki sifatida yaxlit tavsiflashni taʼminlaydi. Xususan, fazo-vaqtning egriligi har qanday materiya va radiatsiyaning energiyasi va impulsiga bevosita bogʻliq. Munosabat Einstein tenglamalari, qisman xususiy hosilali differensial tenglama bilan belgilanadi.