|
2.2. Granit qatlamınıń strukturasi
Granitler - kontinental qabıqtıń joqarı bólegine tán bolǵan jınıslar. Olar okean tubida belgisiz, eger birpara okean atawlarında, mısalı, Islandiyada olar júdá keń tarqalǵan. Granitler kontinentlerdiń pútkil geologik tariyxı dawamında qáliplesken. Izotopik geoxronologiyaga kóre, granit quramındaǵı eń áyyemgi jınıslar 3, 8 milliard jılǵa, eń jas granitlerdiń jası 1-2 million jılǵa tuwrı keledi.
Kvars-dala shpati granit jınısları daslep sırtqa shıqpaǵan denelerdi payda etedi. Geologik maǵlıwmatlarǵa kóre, qáliplesiw waqtında granit deneleriniń joqarı kontaktlari bir neshe júz metrden 10 -15 km ge shekem tereńlikte jaylasqan. Házirgi waqıtta granitler úshek taw jınıslarınıń keyingi eliriwi hám erroziyası sebepli júzege kelgen. Statistikalıq esap -kitaplarǵa kóre, granitler kontinental qabıqtıń joqarı bóleginde tereńlikte qatıp qalǵan barlıq magmatik deneler kóleminiń shama menen 77% ni quraydı.
Kóshirilgen hám kóshirilmagan granit deneleri bar. Kóshirilgen granitler granit magmaning kirip keliwi hám keyinirek magmatik eritpediń ol yamasa bul tereńlikte qatıp qalıwı nátiyjesinde payda bolǵan. Kóshirilgen granitlerden shólkemlesken denelerdiń forması júdá túrme-túr bolıp tabıladı - qalıńlıǵı 1-10 m bolǵan kishi tamırlardan tartıp, júzlegen kvadrat kilometrlerdi iyelegen hám kóbinese shozılǵan plutonik qamarlarǵa qosılıp ketetuǵın iri plutonlargacha. Salıstırǵanda juqa granit plitaları (vertikal< 1-2 km) menen bir qatarda bir neshe kilometr tereńlikke shozılǵan plutonlar da málim. Mısal ushın, Arqa Kavkazdagi Eldzhurta plutoni tómengi granit kontaktiga etip barmaǵan tórt kilometrlik qudıq menen kesip ótti. Qubla Amerikadaǵı Peru qıraq dizbesinde granitler 4 km den artıq aralıqta jaylasqan hám ele belgisiz tereńlikke shozılǵan.
Magmatik kóshirilgen granitlerdiń tiykarǵı dálilleri tómendegiler bolıp tabıladı. Birinshiden, granit deneleriniń qáliplesiwi átirap daǵı jınıslardıń jergilikli deformatsiyalari menen birge keledi, bul granit eritpesiniń aktiv kirip barıwın kórsetedi. Ekinshiden, granitler menen baylanıs qılıwda, tiykarǵı jınıslar qızıp ketiw nátiyjesinde júzege kelgen ózgerislerdi basdan keshirgen. Bul process dawamında payda bolǵan mineral assotsiatsiyalarga kóre, granit denelerdiń dáslepki temperaturası granit magmaning qatıp qalıw temperaturasınan joqarı bolǵan, sol sebepli ol suyıq jaǵdayda kiritilgen. Aqır-aqıbetde, házirgi waqıtta vulqan otilishi júz bolıp, granit quramındaǵı magmalarni jer maydanına alıp shıǵadı.
Ózleriniń kelip shıǵıwı aymaǵınan talay joqarıda qatıp qalǵan kóshirilgen granitlerden ayrıqsha bolıp esaplanıw, jay almasǵan granitler shama menen olar payda bolǵan orında kristallangan. Eger kóshirilgen granitler ádetde málim kólemlerdi toldıratuǵın bir hil jınıslar bolsa, ol jaǵdayda kóshirilmagan granitler kóbinese diametrli millimetr hám santımetr menen o'lchangan taspalar, linzalar, daqlar formasında tabıladı, olar basqa quram daǵı jınıslar menen kesiwedi. Bunday qáliplesiwler migmatitlar dep ataladı (grekshe migma - aralas ). Migmatitlarda granit materialdıń aktiv mexanik kiriwiniń anıq belgileri joq ; kóbinese bul material túp substratni passiv túrde almastıradı degen tásirler payda boladı. Sonday eken, er qabıǵınıń málim bólimlerin granitlew haqqında ideyalar payda boldı. Migmatitlar 5-7 km hám odan artıq tereńlikte payda bolǵan. Olardıń tiykarǵı bólegi prekembriy dáwirinde, 600 million jıl aldın qáliplesken; Kóplegen migmatitlarning jası milliardlap jıllar bolıp tabıladı.
Migmatitlar hám áyyemgi kóshirilmagan granitlerdiń úlkenlew deneleri kóbinese er qabıǵınıń keyingi eliriwi nátiyjesinde zamanagóy kún maydanına alıp kelingen granit magma áwladınıń qatıp qalǵan zonaları retinde qaraladı. Tereń erroziyaǵa dus kelgen migmatit kompleksleri birpara orınlarda, sayızlaw jay almasǵan granitler bolsa basqa orınlarda ashılǵanlıǵı sebepli olar arasındaǵı tuwrıdan-tuwrı baylanıslardı baqlaw múmkin emes.
Granit magmasi - quramında granitke uqsas, yaǵnıy quramında 10% ten artıq kvarts bolǵan magmani súwretlew ushın isletiletuǵın ulıwma termin. Granitler vulqan zonaları, kontinental qalqanlar hám orogen belbog'lar menen baylanıslı. Granittiń kelip shıǵıwı haqqında eki teoriya bar. Olardan biri magmatik teoriya retinde belgili, granit granit magmaning parıqlanishidan kelip shıqqanlıǵın aytıp otedi. Ekinshisi, granitleniw teoriyası retinde belgili, granittiń ultrametamorfizm nátiyjesinde " ın situ" payda bolishini aytıp otedi. Bul teoriyalerdiń tuwrı ekenligi haqqında dáliller ámeldegi hám házirgi túsinikke kóre, granit eki processdan hám kóbinese ekewiniń kombinatsiyasınan tuwıladı..
Do'stlaringiz bilan baham: |
