|
3.1.Granit magma dárekleriniń múmkin bolǵan quramı
Granitlerdegi kvarts hám atız shpati ortasındaǵı muǵdarlıq munasábetler bir neshe ózgeriwshilerge, sonday-aq basımǵa baylanıslı. Teoriyalıq tárepten esaplanǵan hám eksperimental tastıyıqlanǵan baylanıslılıqlardı esapqa alǵan halda, quramı boyınsha rasında gúzetilgen jınıslarǵa sáykes keletuǵın granit magma dárekleri materik qabıǵında 10 -15 ten 30 -40 km ge shekem tereńlikte jaylasqanlıǵı anıqlandi. litostatik basım 300-1000 MPa ni quraydı.
Tómen kaliyli, tiykarınan, plagioklazli granitlerdiń payda bolıwı materik qabıǵınıń tómengi bóleginde jaylasqan kemrek kremniyli kvarts-plagioklaz-amfibolli magmatik jınıslardıń bólekan eriwi menen baylanıslı. Bul jınıslardıń ózleri bir payıtlar 40 km den artıq tereńlikte jaylasqan Jerdiń joqarı mantiyasi materialınan eritilgan. Granitlerdiń payda bolıwına alıp keletuǵın eriw reakciyaları qabıq statyası qızdırılǵanda amfibolning suwsızlanıwına hám kvarts eritpesine hám plagioklazning bir bólegine ótiwge azayadı. Bul usılda kem kaliyli granit magmalarni alıw múmkinshiligi kóplegen tájiriybeler menen tastıyıqlanǵan. Joqarı basımlı zonalarda turaqlı bolǵan kvarts-granat-piroksen jınıslarınıń bólekan eriwi de tap sonday nátiyjege alıp keliwi kórsetilgen. Model tómen kaliyli granitlerdiń geokimyoviy qásiyetleri hám Pb, Sr, Nd dıń dáslepki izotop quramı menen jaqsı sáykes keledi, bul mantiya materialınıń izotop belgilerine sáykes keledi. I. v. Belkov hám I. D. Batieva, tómen kaliyli granitlerdi tiykarǵı qabıq retinde belgilew múmkin (anglichan " baslanǵısh qabıq granitlari" den qısqartirilgan P-granitler). Granit payda bolishining barlıq dáwirlerinde bul granitler birinshi bolıp payda bolıp, jer qabıǵı daǵı granit elementlar kólemin asıradı. Bul genetikalıq gruppaǵa jası shama menen 3, 8 milliard jıl bolǵan eń áyyemgi granit jınısları da kiredi.
Geologik tariyxtıń dáslepki basqıshlarında payda bolǵan tómen kaliyli P-granitleri materik qabıǵınıń zárúrli bólegin iyeleydi hám keyinirek hár qıylı ózgerislerdi, sonday-aq qayta eriwdi basdan keshirdi. Nátiyjede, hár qıylı quram daǵı granitler payda boldı, olar Avstraliyalıq petrologlar B. Chappell hám A. Whitening klassifikaciyaında I-granitler (magmatik granitler) retinde anıqlanǵan. Bul termin jer qabıǵınıń bólekan eriwi menen baylanıslı bolǵan magmatogen ózgeshelikine pát beredi. Granitler S-granitlerge (shógindi granitlerge) keri bolıp, olardıń deregi Chappell hám Uaytning pikrine qaraǵanda, metamorfozlangan (joqarı temperatura hám basım sharayatında ózgergen) shógindi kvarts-atız shpati jınısları. Kaliy muǵdarı onsha joqarı bolmaǵan ortasha aluminiyli I-granitlerden ayrıqsha bolıp esaplanıw, S-granitleri kaliyga bay hám alumina menen toyinǵan, yaǵnıy (2 Ca + Na + K) < Al, olar quramında júdá kóp slyuda ámeldegi hám kóbinese joqarı - alumina mineralları. S-granitlerde magnetit joq, bul granit magmalarining kelip shıǵıwı hám kristallanishini azaytatuǵın sharayatlardı kórsetedi. Bul metamorflangan shógindi jınıslardıń grafit menen bayıtıwı menen baylanıslı. S-granit retinde qatıp qalǵan eritpeler suwda bayıtıladı hám salıstırǵanda tómen baslanǵısh temperaturaǵa iye. Olar kútá úlken tereńlikte qattılasadı hám, qaǵıyda jol menende, vulqan analoglari joq.
A-granitler (sıltıiy, suwsız, anorogen granitler) da arnawlı genetikalıq gruppa retinde ajralıp turadı. Bul jınıslar sıltıiy metallar (Na hám K) menen bayıtılǵan hám salıstırǵanda kem alyuminiyni óz ishine aladı, sol sebepli kóbinese (2 Ca + Na + K) > Al. Minerallardıń quramına kóre, eritpeler suwda jarlı, bıraq ftor menen bayıtılǵan. Eger I- hám S-granitler mobil geologik zonalarda tarqalǵan bolsa, ol halda A-granitleri er qabıǵınıń turaqlı blokları tárep tartıladı. A-granitlerdiń dárekleri tereń sıltıiy eritpeler tásirinde ózgerislerge dus kelgen jer qabıǵınıń kvarts-atız shpati jınısları bolıp tabıladı. Itimal, bul jınıslar daslep bólekan eriwdiń aldınǵı epizodlaridan qalǵan " qurǵaqlay" qattı qaldıqlar bolǵan ; suwdiń zárúrli bólegi granit eritpesiniń dáslepki bólimleri menen alıp taslandı.
1-súwret . O. Tuttle hám N. Bowen boyınsha tábiy granitlerdiń kompozitsiyalari, 1958. Diagrammada granitlerdiń kompozitsiyalarini xarakteristikalaytuǵın noqatlardıń tarqalıw qısıqlıǵı kórsetilgen. Ishki qaranǵi maydan maksimal tıǵızlıqqa sáykes keledi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
