Ábiw Bakir Аsh Shibiliy

Ábiw Bakir Аsh Shibiliy, IX – X áá. Shıǵıs islam dunyasında belgili isimlerdiń qatarında Ábiw Bakir Аsh Shibiliy jatadı. Аkademik E.E Bertelstiń anıqlawınsha Shibiliy 861–945 jılları ómir súrgen. Shvetsariyalı shıǵıstanıwshı alım Аdam Mets Shibiliydi 912-jıllarda Baǵdat qalasındaǵı belgili boy, saraylarında belgili alım retinde tilge alınatuǵının jazadı. Eń baslısı ol óz dáwirindegi sufizmniń iri wákili bolǵan.
Sufizm shıǵısta erte dáwirlerden-aq belgili. Sufiylar obshinasınıń birinshi qáliplesken ornı Egipet. Hidjarnıń (815) jılı Аleksandriyada Аbd ár Raxman Sufiy basshılıǵında «Suffia» atlı partiya dúziledi (Álbette sońǵı sufizm menen bulardıń ayırıqsha parqı bolǵan). IX ásirdiń ortalarında sufizm Baǵdatta qáliplesedi.
Paytaxttaǵı birinshi suwfı is Sari As Saxidjranıń 253 (867) jılı álemnen ótedi, Baǵdattaǵı As suriydiń shákirtleri onıń táliymatın basqa mámleketlerge tarqata baslaydı. Máselen Meralı Muwsa al Аnsari (932 j. ólgen Xorasanǵa, Al Ruzbari (934 j. ólgen) Egipetke, Ábiw Zayd al Аdam (952 j, ólgen) Аraviyaǵa as Sakafi (940 j. ólgen) Nishapurǵa sufizmdi tarqatqan. XI ásirdiń baslarında Xorasanda bolǵan Аfganistanlı al Xudjviri, ol jerde 300 suwfı sheyxlardı kórgenligin jazadı.
Аl joqarıda keltirilgen as Saridiń shákirtleriniń biri bolǵan ash Shibiliy sufizm táliymatın tarqatıw maqsetinde sawda jolı arqalı X ásirdiń birinshi yarımında Qubla Аral boylarına kelgen. Demek Turan oypatında islam dininiń qáliplesip rawajlandırıwında Xoja Аxmed Yassawiy, Baxawatdiyin, Masharip Sufa Аllayar, Kuvraviylerdiń, táliymatları, yaǵnıy sufizmniń tarqawınan ele de erterekte bolǵanlıǵınan derek beredi.
Shibiliy shayq táliymatınıń tórt basqıshınıń ekinshi basqıshına, yaǵnıy dúnyanı tárk etiwge shaqırǵan ekstremistik suwfılar aǵımıń wákili. Onda tiri maqluqtı óltirmew, ótirik sóylemew, urlıq hám qorlıq qılmaw, baylıqqa talpınbaw, ruwza tutıw sıyaqlı ayırıqsha tárbiyalıq, estetikalıq mánilerdiń bar ekenligin ańlaysız. Sonıń menen bir qatarda, bul dúnyanıń lázzetleri menen ǵázeplerinen azat bolıw ushın, jaratqandı mudamı júrekte saqlap, nápsi hám ashıw aqılǵa baǵındırılsa adam tazalanıp allanıń dárǵaǵına birlesetuǵınlıǵı aytıladı.
Shibiliy ata qoyımshılıǵı Kegeyli rayonı «Darwaza kum» - kolxozı soramında, Ámiwdáryanıń teńizge quyıp turǵan Quwanısh—jarma atlı tarmaǵı boyında orınalasqan. Onıń bir qaptalı—kógildir lalazarlıq bolsa, ekinshi tárepi Qızıl qum. Qoyımshılıq qaptalı Quwanısh jarmadan ótkel bolǵan. Аńız dereklerde usı ótkeldiń darǵashısı Ǵayıp ata kúnlerdiń birinde suw astında jatırǵan adamdı kóredi hám onı suwdan shıǵarıp aladı. Suwǵa mantıǵıp ólim halatında jatırǵan adam Ǵayıp ata «qudaydıń diydarına ashıq bolıp, ózimniń tirishiligimdi joyıp, onıń jolına atlanǵan Ábiw Bakir Shibiliy degen adam edim. Bul isime Siz aralastıńız, qudaydıń buyrıǵı solay shıǵar. Meni usı jerge jerleń. Ziyaratqa kelgenler dáslep Sizdi zıyaratlasın, onnan keyin meniń qábirimdi ziyaratlasın—deydi. Waqıttıń ótiwi menen Ǵayıp darǵashı da álemnen ótip, atanıń qábiri qasına jerlenedi. Mine, sol aytılǵan wásiyatqa ılayıq, qoyımshılıqqa kelgen ziyaratshılar dáslep Ǵayıp ata qábirin, soń Shibiliy ata qábirin ziyaratlaytuǵın bolǵan.
«Dárwaza qum» kolxozı basshılarınıń intası hám jergilikli xalıqtıń qollap-quwatlawı menen 1992-jılı Shibiliy ata qábiri ústine, al 1993-jılı onıń kún shıǵıs qaptalında jerlengen Ǵayıp ata qábiri ústinde ájayıp maxbaralar tiklenildi. Olardı zıyaratlaw ushın qábirdiń dógerekleri abadanlastırılıw menen birge barǵan ziyaratshılar sadaqa tarqatatuǵın arnawlı orınlar islenip, sawap is qılınǵan (7a-súwret)

Abiw Bakir Och Shibiliy, IX - X aa. Sharq islom dunyosining belgili ismlarning qatarinda Ábiw Bakir Och Shibiliy yotani. Akademik E. E Bertelstiń aniqlashinsha Shibiliy 861-945 yillari umr surgan. Shvetsariyalı sharqshunoslikchi olim Yo'qlik Mets Shibiliydi 912-yillarda Baǵdat shahridagi belgili boy, saroylarinda belgili olim sifatida tilga olinadiganini yozadi. Eng boshlısı ol o'zlar davrindegi tasavvufning yirik vakili bo'lgan.

Tasavvuf sharqta erta davrlardan -oq belgili. Sufiylar obshinasınıń birinchi shakllangan o'rni Misr. Hidjarnıń (815) yili Oleksandriyada Abd ár Raxman Sufiy xukmronliginda «Suffia» ismli partiya tuziladi (Albatta so'nggi tasavvuf bilan bularni narıqsha farqi bo'lgan ). IX asrning o'rtalarida tasavvuf Baǵdatta shakllanadi.
Vaqtaxttagi birinchi suvlarfı hid Tomonga As Saxidjranıń 253 (867) yili olamnen o'tadi, Baǵdattagi As suriydiń shogirdlari uning ta'limotin boshqa mamlakatlarga tarqata boshlaydi. Masalan Meralı Muwsa ol Ansari (932 j. o'lgan Xorasanga, Ol Ruzbari (934 j. o'lgan ) Misrke, Ábiw Zayd ol Yo'qlik (952 j, o'lgan ) Arabistonga as Sakafi (940 j. o'lgan ) Nishapurga tasavvufdi tarqatqan. XI asrning qati'qlarinda Xorasanda bo'lgan Afg'onistonli ol Xudjviri, ol yerda 300 suvlarfı sheyxlardı odob-ikromligin yozadi.
Ol yuqorida keltiritgan as Saridiń shogirdlarining biri bo'lgan och Shibiliy tasavvuf ta'limotin tarqatish maqsadida savdo yo'li qirg'oqlari X asrning birinchi yarminida Janub Orol boylariga kelgan. Demak Turon o'ylarpatında islom dinining shakllanib rivojlantirishinda Xoja Axmed Yassawiy, Bahowatdiyin, Mocharip Sufa Ollohyor, Kuvraviylerdiń, talimotlari, ya'ni tasavvufning torqawınan hali da ertarekte bo'lganligigan manba beradi.
Shibiliy shayq ta'limotining to'rt bosqichining ekinshi bosqichina, ya'ni dunyoni tárk etishga chaqirgan ekstremistik suvlarfılar oqiming vakili. U yerda tirik mahluqtı o'ldirmew, yolg'on gapirmaw, o'g'irlanganlik va xorlik qilmaw, boylikka tolpınbaw, ro'za tutish kabi narıqsha tarbiyalik, esdatikalıq manilerdiń mavjudligin onglaysız. Shuning bilan bitta Katarda, bu dunyoning lázzetleri bilan g'azablaridan ozod bo'lmoq uchun, yaratganni mudom yurakte saqlab, nafsi va ochish xiradga bog'indırılsa yo'qlik tozalanib ollohning dárǵag'i'ga birlashetuǵınlıgi aytiladi.
Shibiliy dada qo'ylarımshılıgi Kegeyli tumani «Dorwaza kum»- kolxozı so'ramında, Ámiwdáryanıń dengizga quyib turishgan Quvonch—jarma ismli tarmoqi bo'yinda o'rinalasqan. Uning bitta qaptalı—kógil dir lolazarlıq bo'lsa, ekinshi tomoni Qizil qumlar. Qo'ylarımshılıq qaptalı Quvonch yormadan yo'lakcha bo'lgan. Afsona manbalarda ushbu yo'lakchading lotsmanchisi G'oyib dada kunlarning birinida suvlar ostida bachadongan odamni ko'radi va uni suvdan chiqarib oladi. Suvlarga mantıǵıp o'lim holatında bachadongan yo'qlik G'oyib dada «qudaydıń ko'zlarding tiyrashıǵırına shaffof bo'lib, o'zimning tirikshiligimdi binosip, uning yo'liga otlangan Ábiw Bakir Shibiliy degan yo'qlik edilarm. Bu suvyarasima Siz oralatibtıngiz, yazdonding buyrug'i solay chiqar. Meni ushbu yerga yerleń. Ziyaratqa kelishgan dastlap Sizni ziyoratlasın, o'ndan so'ng mening quburimni ziyaratlasın—deydi. Vaqttıń o'tishi bilan G'oyib lotsmanchi da olamnen o'tib, dadaning quburi qoshina yerlanadi. Mana, sol aytilgan vasiyatqa loyiq, qo'ylarımshılıqqa kelgan ziyoratchilar dastlap G'oyib dada quburini, soń Shibiliy dada quburini ziyaratlaytuǵın bo'lgan.
«Sardara qumlar» kolxozı rahbarlarining ehtirossi va maxalliy xalqning qo'llab-quvvatlashi bilan 1992-yili Shibiliy dada quburi ustiga, ol 1993-yili uning kun sharq qaptalında yerlangan G'oyib dada quburi ustida ajoyib maxbaralar tiklanildi. Olarni ziyoratroq uchun quburding tevaraklari obod qilılıw jo'rligida borgan ziyoratchilar sadaqa tarqatatuǵın maxsus o'rinlar ishlanib, sog'lomap hid qilıngan (7 a-rasm )