Мазкур ўқув услубий мажмуа фаннинг ишчи ўқув дастури ва ишчи ўқув режасига мувофиқ ишлаб чиқилди

р – n ўтиш билан бошқарилувчи майдоний транзисторлар
Тузилиши ва ишлаш принципи. р–n ўтиш билан бошқарилувчи n – каналли МТ тузилмасининг кўндаланг кесими ва унинг шартли белгиланиши 7.1-расмда келтирилган.
Иккита симметрик затворли МТнинг ишлаш принципини кўриб чиқамиз (7.1,в-расм).
Исток – сток орасидаги бошқарилувчи соҳа ингичка n – турли ўтказувчи канални ташкил этади. Канал ён томонлари затвор ҳосил қилувчи иккита р – яримўтказгич соҳалар билан чегараланган. Транзисторда затвор узунлигига тенг бўлган масофа – канал узунлиги L, иккита р–n ўтишнинг физик чегаралари орасидаги масофа билан аниқланувчи каналнинг технологик қалинлиги d₀ ва унга перпендикуляр йўналишдаги канал кенглиги деб аталувчи параметрлар билан ифодаланади.
Ток ўтказувчи канал кенглиги носимметрик р–n ўтишларнинг (N_A>>N_Д) камбағаллашган соҳалари орасидаги масофага тенг: , бу ерда, -тескари силжитилган р–n ўтиш камбағаллашган соҳаси кенглиги (штрихланган соҳалар).
а) б)

в)

7.1-расм. n – канали р–n ўтиш билан бошқарилувчи МТ тузилмасининг кўндаланг кесими (а), транзисторларни шартли белгиланиши (б) ва иккита симметрик затворли МТ тузилмаси (в).

Бу ҳолда . (7.1)

Исток томонда ток ўтказувчи канал қалинлиги (7.1)ни эътиборга олган ҳолда
(7.2)
га тенг бўлади.
МТнинг ишлаш принципи U_ЗИ ва U_СИ қийматлари ўзгарганда р–n ўтиш камбағаллашган соҳалари кенглигининг ўзгаришига асосланади. Бу эса ўз навбатида, канал соҳаси кенглигининг, унинг ўтказувчанлигининг ва сток токининг ўзгаришига олиб келади.
Транзисторга ташқи кучланишлар берилмаганда (U_ЗИ=0, U_СИ=0) канал узунлигининг бошидан охиригача канал кўндаланг кесими бирдек бўлади (7.2,а-расм). Затворларга >0 кучланиш берилганда р–n ўтишлар тескари силжийди, натижада р–n ўтишларнинг камбағаллашган соҳалари канал томонга кенгаяди, каналнинг кўндаланг кесими каналнинг узунлиги бўйлаб бир хил тораяди. Затворлардаги кучланишлар U_ЗИ беркитиш кучланишига (U_{ЗИ.БЕРК}) тенг бўлганда камбағаллашган соҳалар чегаралари устма-уст тушади, канал кенглиги нолга тенг бўлади (7.2,б-расм).
Бунда технологик параметр d₀ бевосита ўлчанувчи электр параметр – d=0 бўлгандаги беркитиш кучланиши U_{ЗИ.БЕРК} ни (7.2) ифодадан аниқлаш мумкин
. (7.3)
Ишчи режимда U_СИ>0, шунинг учун канал орқали электронларнинг истокдан стокка йўналган дрейф ҳаракати бошланади, яъни канал орқали сток токи I_С оқади. U_СИ кучланиш манбаининг уланиши р–n ўтиш кенглигига ҳам таъсир этади. Транзистор умумий исток схемада уланганлиги учун сток потенциалини U_СИ га тенг деб қабул қиламиз. Энди каналнинг ихтиёрий кесимида р–n ўтишдаги кучланишлар йиғиндиси U_ЗИ (х)= U_ЗИ + U_СИ (х) га тенг, яъни истокдан стокка ортиб боради. Натижада, р–n ўтиш кенглиги ортади, канал кенглиги эса стокка яқинлашган сари понасимон кўринишда камайиб боради.
Шундай қилиб, каналдан оқаётган токни U_ЗИ ва U_СИ кучланишларни ўзгартириб бошқариш мумкин. Бунда U_ЗИ канал кўндаланг кесимини, U_СИ эса канал узунлиги бўйлаб кўндаланг кесим ва токни ўзгартиради. Исток томонда канал кенглиги берилган U_ЗИ қиймати билан, сток томонда эса U_ЗИ +U_СИ кучланишлар йиғиндиси билан аниқланади. U_СИ қиймати ортиши билан каналнинг «понасимонлиги» кўпайиб, канал қаршилиги ортади.
а)

б)

в)

г)

7.2-расм. U_ЗИ ва U_СИ кучланишларнинг турли қийматларида затворлар орасидаги канал кўндаланг кесимининг ўзгариши.
U_ЗИ нинг берилган қийматида U_СИ
, (7.4)
шартни қаноатлантирувчи U_СИ.ТЎЙ қийматга ортганда, каналнинг сток томондаги кўндаланг кесими нолга тенг бўлади (7.2,в-расм). U_СИ.ТЎЙ кучланиш тўйиниш кучланиши деб аталади. U_ЗИ = 0 бўлган хусусий ҳолда U_СИ.ТЎЙ = U_{ЗИ.БЕРК}.
Шундай қилиб, U_СИ =U_СИ.ТЎЙ бўлганда канал қаршилиги энг катта қийматга эришади. Канал беркилиши билан сток токи тўх-тамайди, балки ортиши тўхтайди. U_СИ > U_СИ.ТЎЙ бўлганда каналнинг беркилиш нуқтаси стокдан истокка қараб силжийди (7.2,г-расм) ва канал узунлиги ∆L қийматга камаяди. Бу канал узунлиги модуляцияси ҳодисаси дейилади.Канал беркилиш соҳаси ∆Lда ўтиш май-дони ва кучланиш мавжуд. Ушбу майдонларнинг ҳар бири беркилиш соҳасига ўтувчи электронлар учун тезлатувчи майдонни ташкил этади ва электронларни стокка ўтказади, натижада, сток токи ҳосил бўлади.

2.