|
Debet (kirim)
|
Kredit (chiqim)
|
Muomala raqami
|
Hajmi
kg.
|
Narxi so‘m
|
Summa
so‘m
|
Muomala raqami
|
Hajmi kg.
|
Narxi so‘m
|
Summa
so‘m
|
Salьdo
I
|
1000
700
|
5
5
|
5000
3500
|
2
3
|
500
800
|
5
5
|
2500
4000
|
Aylanma salьdo
|
700
400
|
5
5
|
3500
2000
|
Aylanma
|
1300
|
5
|
6500
|
B materiallari
Debet (kirim)
|
Kredit (chiqim)
|
Muomala raqami
|
Hajmi kg.
|
Narxi so‘m
|
Summa
so‘m
|
Muomala raqami
|
Hajmi kg.
|
Narxi so‘m
|
Summa
so‘m
|
Salьdo
I
|
300
600
|
10
10
|
3000
6000
|
2
3
|
200
150
|
10
10
|
3000
1500
|
Aylanma salьdo
|
600
550
|
10
10
|
6000
5500
|
Aylanma
|
150
|
10
|
1500
|
SHuni ta’kidlash lozimki, hozirgi vaqtda tahliliy hisobning ahamiyati keskin oshib bormoqda. Gap shundaki, hozirgi sharoitda xo‘jalikni boshqarish uchun talab qilinadigan buxgalteriya ko‘rsatkichlarining hajmi va tavsilotlashtirilishi juda o‘sib bormoqda. Bu esa o‘z navbatida hisobda axborotni olish va topshirish uchun avtomatlashtirish vositalaridan foydalanishni kengaytirish zaruriyatiga olib kelmoqda.
Amaliyotda materiallar tahlili schyotlarning soddalashtirilgan miqdoriy - summali shakli qo‘llaniladi. YUqoridagi ikki jadvalda yaqqolashtirish maqsadida yozuvlarning kengaytirilgan shakli qo‘llanilgan.
SHunday qilib, «Xom ashyo va materiallar» schyotining rivojiga ochilgan tahliliy schyotlarda materiallar bo‘yicha qoldiqlar va muomalalar batafsilroq yozilgan. Sintetik schyotlarning qoldiqlari va barcha uchta muomalalarning umumiy summalari tahliliy schyotlarda materiallarning har bir aniq turi bo‘yicha alohida summalar bilan tarqatilgan. Bunda tahliliy schyotlarda materiallarning qoldiqlari va harakati ham pul, ham natura ifodasida aks ettirilgan.
Tahliliy schyotlar bo‘yicha ochilgan barcha schetlardagi yozuvlarning umumiy yakunlari (jami summasi) bir sintetik schyotdagi yozuvlar summasiga to‘g‘ri kelishi kerak.
Bizning tahliliy schyotlardagi boshlang‘ich va oxirgi qoldiqlari summalarini (materiallar) sintetik schyotidagi tegishli summalar bilan solishtiramiz: boshlang‘ich qoldiqlar 8000 so‘m (5000+3000), oxirgi qoldiqlar 7500 so‘m (2000+5500), sintetik schyotda yozilgan alohida muomalaning (birinchi, ikkinchi va uchinchi) summalari har ikki tahliliy schyotlardagi tegishli summalarga teng; sintetik schyotdagi aylanmalarning yakuniy summasi ham ikki tahliliy schyotlar bo‘yicha tegishli aylanmalarning yakuniga to‘g‘ri keladi: debet bo‘yicha 9500 so‘m (3500+6000), kredit bo‘yicha 10000 so‘m (6500+3500). Bu summalarning bir birovlariga to‘g‘ri kelishi majburiydir, chunki tahliliy schyotlarda sintetik schyotda aks ettirilgan qoldiqlar va muomalalar yozilgan (faqat kengaytirilgan (batafsil) holda).
Boshqa sintetik va tahliliy schyotlarning tuzilishi ham mana shu tamoyillarga asoslangan. SHuni nazarda tutish kerakki, mablag‘lar manbalari va hisob - kitoblar (ishchi va xizmatchilar bilan hisob -kitobdan tashqari faqat pul ko‘rsatkichlarida yuritiladi, chunki ularning ob’ektlari ham natura, ham mehnat o‘lchagichlariga ega emas), faqat alohida hollarda masalan, hisob - kitoblarni chet el valyutasida hisobga olishdagina, pul o‘lchagichi bilan birgalikda natura o‘lchagichidan foydalaniladi. SHuning uchun mablag‘lar manbalari va hisob - kitoblar tahliliy schyotlari materiallar tahliliy schyotlariga qaraganda odatda oddiyroq ko‘rinadi. O‘z tuzilishiga ko‘ra, ular sintetik schyotlar ko‘rinishiga o‘xshaydi.
Sintetik va tahliliy schyotning boshlang‘ich va oxirgi qoldiqlari o‘z tavsifi bo‘yicha tahliliy schyotlardagi tegishli qoldiqlarning umumiy summalariga teng va bir xil bo‘lishi kerak.
Bu qoida shundan kelib chiqqanki, tahliliy schyotlar sintetik schyotlar ma’lumotlarini faqat batafsil ko‘rsatib beradi va unda umumiy ko‘rinishda aks ettirilgan mablag‘larning tarkibiy qismlarini ko‘rsatadi. Bu qoidaga ko‘ra, masalan, sintetik schyotdagi debet qoldiq uning rivojiga yuritiladigan tahliliy schyotlardagi barcha debet qoldiqlarning umumiy summasiga teng bo‘lishi kerak.
Sintetik schyotning debeti va krediti bo‘yicha aylanma summalari tahliliy schyotlari bo‘yicha aylanmalarning tegishli summalariga teng bo‘lishi kerak.
Bir sintetik schyotning aylanma summasi bilan shu sintetik schyot bo‘yicha ochilgan tegishli tahliliy schyotlar aylanmalari summalarining tengligi shu bilan shartlanganki, tahliliy schyotlarga ham xuddi sintetik schyotlardagi kabi o‘sha muomalalarning o‘zi va o‘sha tomoniga yoziladi. Bunda bir nechta tahliliy schyotlarga yozilgan muomalalar summalari har doim pirovardida shu muomala bo‘yicha sintetik schyotda aks ettirilgan umumiy summani hosil qiladi. Hisobot davr yakunlarini chiqarish paytida sintetik va tahliliy schyotlarning ko‘rsatkichlari albatta solishtirib tekshirilishi kerak, chunki yo‘l qo‘yilgan nomuvofiqlikni topish va to‘g‘rilash uchun muhimdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
