Mazkur ishchi o‘quv dasturi Bioinjeneriya va oziq-ovqat xavfsizligi fakulteti Kengashining 2020 yil " " dagi yig‘ilishida muhokama qilinib, tasdiqlash uchun tavsiya etilgan.

Takrorlash uchun savollar:

Topshiriq.
13- MAVZU: URUG’LARNING SIFATINI ANIQLASh VA
NAMUNA OLISh TARTIBI


1. Ishning maqsadi: Talabalarga dala ekinlar urug’larining partiyasidan har xil shchuplar yordamida namuna olish qoidalari va uni tahlil qilish uchun qismlarga ajratishni o’rgatishdan iborat.
2. Uslubiy ko’rsatmalar.
B iror partiyadagi urug’larning sifati o’sha partiyadan o’rtacha namuna olish yo’li bilan aniqlanadi. O’rtacha namuna katta urug’ partiyasining xususiyatlarini harakterlaydigan kichik urug’ namunasidir. Urug’ partiyasi deb raqamlangan va tegishli hujjatlar bilan rasmiylashtirilgan biror ekinning, navning, reproduktsiyaning, navdorlik kategoriyasining, kelib chiqishi bir xil, bir yilda yetishtirilgan ma’lum massaga ega bo’lgan o’xshash urug’larga aytiladi. Urug’ partiyasi katta bo’lsa ayrim qismlarga, ya’ni nazorat birliklarga bo’linadi. Har xil ekinlar urug’ining partiyasi turli katta-kichiklikda bo’ladi. Urug’ partiyasining og’irligi ko’rsatilgan nazorat birlikdan ortiq bo’lsa, bu partiya ikkita yoki undan ko’p nazorat birlikka bo’linadi va ularning har qaysisidan o’rtacha namuna olinadi. Urug’ partiyasidan yoki uning bir qismidan o’rtacha namuna ajratib olish maxsus asboblar – shchuplar yordamida bajariladi. Shchuplardan konussimon, silindrsimon, qop shchuplari,
Urug’lardan namuna olish uchun ishlatiladigan shchuplar:
1 – beda shchupi;
2 – xaltasimon shchup va uning g’ilofi;
3 – silindrsimon shchup;
4 – konussimon shchup;

Nobbe shchupi kabilari keng qo’llaniladi. Namunalar qo’yidagi miqdorda olinadi.

1. 
   1 0 qopgacha bo’lgan urug’ partiyasidan namuna har bir qopning 3 joyidan – usti, o’rtasi, tagidan; 25 qopgacha har bir qopdan; 100 qopgacha har 5 qopdan, 100 qopdan ortiq bo’lsa har 10 qopning 1 joyidan olinadi. Bunda urug’ olinayotgan joy (qatlam) ni almashtirib turilishi lozim.
   
2. 
   Avtomashina va aravalardan namunalar konussimon shchup bilan 5 ta har xil joydan 3 ta chuqurlikda jami 15 taga yetkazib olinadi.
   
3. 
   Omborlarda saqlanayotgan urug’lardan namunalar 5 joydan: burchaklardan, o’rtadan va 3 ta chuqurlikda, ya’ni yuzadan 10 sm chuqurlikdan, o’rtasidan va poldan 10 sm balandlikda jami 15 taga yetkazib olinadi.
   

So’ta holatida xirmonda saqlanayotgan urug’lik makkajo’xoridan 15 ta so’ta olinadi (5 joydan 3 qatlamda).
Nazorat birlikdan ortiq bo’lmaydigan urug’ partiyasi saqlanayotgan bo’lsa bir nechta omborning har qaysisidan 15 ta dan namuna olish kerak. Har qaysi nazorat birlikdan olingan namuna birga qo’shiladi. Shu tariqa asosiy namuna hosil qiladi.
Asosiy namunadan tahlil uchun 2 ta o’rtacha namuna ajratiladi – biri urug’ning tozaligini, unuvchanligini, 1000 dona donning vazni va boshqa sifatlarini aniqlash uchun ishlatilsa, ikkinchisi urug’ning namligi va zararkunandalar bilan nechog’lik kasallanganligini aniqlash uchun ishlatiladi. Tahlil uchun olinadigan o’rtacha namuna har xil og’irlikda bo’ladi.
Urug’ namunasini bo’lish (butsimon usulda).
Ko’p g’alla o’simliklari uchun olinadigan o’rtacha namunaning og’irligi 1000 gr ga teng bo’lsa, o’tlar uchun 100-150 gr ga teng bo’ladi.
O’rtacha namuna olish uchun asosiy namuna urug’lari stolga to’kilib aralashtiriladi. So’ngra urug’lar chizg’ich bilan tekislanib, yirik urug’li ekinlarniki (eryong’oq, no’xot va boshqa) 5 sm gacha, qolgan ko’pchilik ekinlarniki qalinligi 1,5 sm gacha keladigan to’g’ri to’rtburchak ko’rinishida yoyib qo’yiladi. Keyin chizg’ich bilan butsimon qilib kesib, 4 ta uchburchakka bo’linadi. qarama - qarshi tomondagi ikkita uchburchakdagi urug’ olib tashlanadi, kolganlari esa bir-biriga qo’shilib aralashtiriladi. Bu jarayon qolgan urug’lar 2ta o’rtacha namuna tuzish uchun yetarli mikdorga kelguncha davom etaveradi. Ana shundan keyin hosil bo’lgan to’rtburchakning 2 ta qarama-qarshi tomonlari olib tashlanadi. 2ta uchburchakdagi urug’lar aralashtiriladi va 2 ga bo’linadi. Birinchi o’rtacha namuna xaltachaga solinib, ichiga xo’jalik, ekin, navning nomi, hosil olingan yil, urug’ partiyasining raqami hamda og’irligi yozilgan yorliq solinadi va uni og’zi kanop bilan bog’lanib, kanopning uchlari plombalab qo’yiladi.
Ikkinchi o’rtacha namuna toza shishaga solinib, og’zi tiqin bilan mahkam berkitiladi va ustidan surgich parafin quyiladi. Birinchi namunaga qanday yorliq solingan bo’lsa shishaga ham xuddi shunday yorliq yopishtiriladi. Agar urug’larning kasalliklar bilan zararlanganligini tekshiriladigan bo’lsa og’irligi 200 gr keladigan uchinchi namuna olinib, pishiq qog’oz xaltaga solinadi va ustiga yuqorida aytilgan ma’lumotlar yozib qo’yiladi.