Mazkur ishchi o‘quv dasturi Bioinjeneriya va oziq-ovqat xavfsizligi fakulteti Kengashining 2020 yil " " dagi yig‘ilishida muhokama qilinib, tasdiqlash uchun tavsiya etilgan.

Nazorat savollari:
1. O’simliklar genofondini saqlash deganda nimani tushunasiz.
2. Genofondni saqlashning statistik va dinamik usullari
3. Milliy va tabiiy bog’larning o’simlik urug’larining genofrondini saqlashdagi roli qanday?
4. Genofondni aniqlash usullari
6-MAVZU: DORIVOR O’T O’SIMLIKLAR HOSILDORLIGINI HISOBGA OLISH USULLARI
Reja:
1. Dorivor o’t o’simliklarni turlari.
2. Dorivor o’t o’simliklarni halq xo’jaligidagi ahamiyati.
3. Dorivor o’t o’simliklarning dorivorlik hususiyatlari.


Tayanch iboralar: Dorivor o’simlik, meva, gul, bir yillik, ko’p yillik

Eron zirasi (Bunium persidskiy) - Bunium persicum (Boiss) K.Pol. Zira selderdoshlar (soyabonguldoshlar) Apiaceae (Umbelliferae) oi- lasiga mansub bulib, buyi 40-60 sm buladigan kup yillik o’t o’simlik. Poyasi tik usadi, urta kismidan boshlab kalkonsimon shoxlangan. Ildiz oldi barglari uzun bandli, keng uchburchaksimon, uch bulakli, bulaklari uzun bandli, nishtarsimonbulakchalarga patsimon kirkil- gan, bulakchalari uz navbatida uzunasiga ikki marta patsimon kirkil- gan, poyasidagi barglari ipsimon bulakchalarga patsimon kirkilgan bulib, bandi yordamida poya va shoxlarida ketma-ket urnashgan. Ok rangli, besh bulakli gullari murakkab soyabon gultuplamiga joylashgan. Mevasi - chiziksimon, kushalok doncha. Zira iyunda gullaydi, me­vasi iyulda yetiladi.

Z ira Markaziy Osiyoning togli xududlaridagi yumshok tuprokli ja- nubiy kiyaliklarda usadi. Ziraning xalk tabobatida mevasi ishlatiladi. Mevalari yetilganda usimlik urib olinadi, boglab xirmonda bir oz ku­ritiladi. Sungra uni yanchib, mevasi shamolda sovuriladi va tozalab olinadi. 6.1. -rasm. Eron zirasi (Bunium persidskiy) - Bunium persicum (Boiss) K.Pol.
Zira mevasi milliy taomlarga ziravor sifatida kulla- niladi. Mevasi tarkibida 3% gacha efir moyi, 13,6% yog, oksil va bosh­ka moddalar bor. Efir moyi karen, simol, terpinolen, karvon, li- nalool, karvakrol va boshka terpenoidlardan tarkib topgan. Xalk tabobatida zira kadimdan ishtaxa ochuvchi, soglikni yaxshilov­chi, yaralarni davolovchi vosita sifatida xamda gastrit kasalliklarida ishlatib kelinadi. Ibn Sino xam uz vaktida zirani shu maksadlar uchun kullagan. Mevasining kukuni korin ogrigini koldirish, talok (kora jigar) shishini yukotish, mevasining sirkadagi damlamasi esa bu- rundan konokishini tuxtatish uchun ishlatiladi. Kovurilgan mevasi siydik xaydovchi vosita sifatida kullaniladi.
Bangidevona (Durman) - Datura L. Bangidevona usimligi Ituzumdoshlar - Solanaceaae oilasiga mansub, bir yoki kup yillik o’t o’simliklardir. Tibbiyotda uning ikki turidan foydalaniladi - Meksika bangidevonasi (Durman indeyskiy ili meksikanskiy) - Datura Innoxia Mill. buyi 60-150 sm ga yetadigan kup yillik o’t o’simlik. Vatani Markaziy va Janubiy Amerika xisoblana­di. Bu tur Kavkazortida va hozogistonning Chimkent viloyatida bir yillik usimlik sifatida madaniy sharoitlarida ustiriladi. Usim- likning xamma kismida alkaloidlar mavjud. Toza yetilmagan (pishma- gan) mevasidan va urugidan olingan skopolamin alkaloidi aeron pre­parati tarkibiga kiradi. Oddiy bangidevona - (Durman obыknovennыy) - Datura stramonium L. - balandligi 100 - 120 sm ga yetadigan bir yillik o’t o’simlik. 6.2. -rasm. Oddiy bangidevona (Durman obыknovennыy) -Datura stramonium L.
MDX ning Yevropa kismi, Kavkaz, Markaziy Osiyo, Kozogiston, kis- man, Sibir va Uzok Sharkda yul yokalarida, suv buylarida, bog va ekinzorlarda begona ut sifatida usadi. Usimlik zaxarli bulib, xamma kismida alkaloidlar (giostsiamin, atropin, skopolamin) va boshka moddalar, urugida yog bor. Bargi nafas kisishi, ogir yutal, bronxial astma va nafas olish yullarining boshka kasalliklarida chekiladigan astmatol va astmatin sigaretlari tarkibiga kiradi.