|
Amerika Qo'shma Shtatlari (AQSH)
REJA
Iqtisodiy-siyosiy geografik o'rni.
Tabiiy sharoiti va resurslari.
Aholisi.
Davlat tuzumi.
Xo'jaligi:
Maydoni- 9363200 km2
Aholisi- 291,5 mln. kishi (2003)
Poytaxti- Vashington
1. Iqtisodiy-siyosiy geografik o'rni.
Amerika Qo'shma Shtatlari ko'pgina iqtisodiy ko'rsatgichlar bo'yicha dunyodagi yetakchi mamlakat hisoblanadi. AQSH demokratik respublika, mamlakat 50 ta shtat va Kolumbiya federal okrugidan (Poytaxti Vashington shahri) iborat. Mamlakatning 48 shtati yaxlit holda, faqat 2 ta shtati-Alyaska (Chor Rossiyasi tomonidan 1869 yilda sotib yuborilgan) va Gavayi oroli alohida asosiy hududlardan uzoqda joylashgan.
2. Tabiiy sharoiti va resurslari.
AQShning bugungi gullab yashnashida o'zlashtirilgan bepoyon tabiat boyliklari muhim rol o'ynaydi. AQSH g'arb dunyosida toshko'mir va qo'ng'ir ko'mir, uran zaxirasi bo'yicha birinchi, gaz,mis,rux zaxirasi bo'yicha ikkinchi, neft,temir rudalar zaxirasi bo'yicha oltinchi o'rinni egallaydi. Ba'zi bir foydali qazilma turlari (yoki umuman yo'q) xrom,marganes,kobalt,nikel yetishmaydi. Ayni vaqtda ko'plab qazib olinayotgan konlar tugab borayapti (Asosan neft,tabiiy gaz va temir ruda konlari.)
Suv resurslari mamlakatning sharqiy qismida to'plangan. Bu yerdan AQSH ning bosh daryo arteriyasi Misisipi oqib o'tadi. U o'zining irmoqlari bilan birgalikda transport, energetika, sug'orish maqsadlarida yirik xo'jalik ahamiyatiga egadir. AQSH ning shimoliy-sharqiy qismida Kanada bilan chegaradosh hududda dunyodagi eng yirik ko'llar sistemasi-Buyuk amerika ko'llari joylashgan.
Mamlakatda tabiiy unumdor tuproqli yerlar katta maydonni egallaydi. Ayniqsa AQShning markaziy qismi va preriyadagi qora tuproqli yerlar o'zlashtirilib mamlakatning asosiy donkor rayoniga aylantirildi.
Mamlakatning o'rmon resurslari XX asrning o'rtalariga kelib kishilarning xo'jalik faoliyati ta'sirida kuchli kesib yuborilgan. AQSH hududining 1|4 qismi o'rmonlar bilan qoplangan, so'nggi yillarda ikkilamchi o'rmonlar maydoni kengayib bormoqda. AQShning Alyaska yarim oroli va Kordilyera tog'lari o'rmonlar bilan qoplangan.
3. Aholisi
Amerika Qo'shma Shtatlari aholi soni bo'yicha dunyoda Xitoy va Hindistondan keyin uchinchi o'rinda turadi.Amerika aholisining shakllanishida immigrasiya jarayoni hal qiluvchi rol o'ynagan. XIX asrning oxirida mamlakatga ko'chib keluvchilarning aksariyatini G'arbiy Yevropa mamlakatlaridan ko'chib kelganlar tashkil etar edi. Keyinchalik Sharqiy Yevropa mamlakatlaridan immigrant oqimlarning kelishi kuchaygan bo'lsa, hozirgi vaqtda Amerika va Osiyo mamlakatlaridan ko'chib kelganlar ko'pchilikni tashkil etmoqda.
AQShning hozirgi aholisi bir qancha asosiy etnik guruxlar (kelib chiqishi italyanlar,nemis,kanadalik,meksikalik bo'lgan kishilar) va aborogen guruxi (indeyeslar): eskimoslar, aleutliklar, gavayiliklardan iborat. AQShda kelib chiqishi yevropalik bo'lgan amerkaliklar mamlakat aholisining 80 foizini tashkil etadi. AQSH aholisi orasidagi muhim etnik-irqiy gruppani negrlar tashkil etadi. 1990 yillarning boshlariga kelib ularning soni 30 mln kishini tashkil etdi. Bu mamlakat aholisining 12 foizini tashkil etadi, ular bu yerga mamlakatning janubiy plantasiyalarida ishlash uchun Afrika qit'asidan olib kelingan.
Mamlakatda har bir kvadrat kilometrga 28 kishi to'g'ri keladi, biroq aholi notekis joylashgan. Mamlakatda aholi Shimoli-Sharqiy rayonda har bir kvadrat kilometrga 100 kishi, shimoliy qishloq xo'jaligi va tog'li shtatlarida 2 kishidan 11 kishigacha, Alyaskada esa undan ham kamroq kishini tashkil etadi.
AQSH dunyo mamlakatlari ichida yuqori darajada urbanizasiyalashgan davlatlardan biri hisoblanadi. Mamlakat aholisining 75 foizi shaharlarda yashaydi. Hozirgi vaqtda AKShda 8 ta millioner shaharlar bo'lib, bularga; Nyu York, Chikago, Los-Anjelos, Xyuston, Filadelfiya, Detroyt, Dallas, San-Diyego kabi shaharlar kiradi. Mamlakatda bir qancha qo'shni shaharlar aglomerasiyalar bir-biri bilan birlashib yirik shaharlar to'plami (megapolislar)ni hosil qilgan. Bunday yirik megapolislarga Bosvash (Bostondan Vashingtongacha), Ko'lbo'yi (Miluokidan Pittsburggacha), Kaliforniya yoki «San-San (San-Fransiskodan San-Diyegogacha) kabi megapolislarini misol keltirish mumkin.
AKSH qishloq xo'jaligi bilan band aholi bir-biridan uzoqda joylashgan fermalarda yashaydi.
4. Davlat tuzumi.
AQSH-Federativ Respublika, Davlat boshlig'i-Prezident hisoblanadi, u 4 yil muddatga saylanadi. Prezident hukumat boshlig'i va qurolli kuchlar bosh qo'mondoni hisoblanadi. Qonun chiqaruvchi Oliy organ Kongress ikki palatadan, ya'ni Vakillar va Senatdan iborat. Mamlakatda asosiy 2 ta siyosiy partiya respublikachilar va demokratik partiya vakillari prezidentlik siyosiy saylovlarida ishtirok etib mamlakat hukumatini navbatma-navbat boshqarib kelmoqda.
AQSH BMT Xavfsizlik Kengashining doimiy a'zosi hamdir.
5. Xo'jaligi.
AQSH dunyoda sanoat va qishloq xo'jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish bo'yicha yetakchi mamlakatdir. Mamlakat elektroenergiya ishlab chiqarish bo'yicha yetakchilik qilsa, neft, tabiiy gaz, ko'mir qazib olish va po'lat ishlab chiqarishda jahon mamlakatlar uchligiga kiradi. Bundan tashqari AQSH dunyoda ximiya sanoatining rivojlanishi darajasi bo'yicha, rangli metallar, avtomobil va samolyotlar, elektronika, elektrotexnika va aerakosmik sanoati mahsulotlari ishlab chiqarish bo'yicha yetakchilik mavqeini saqlab qolmoqda.
AKSH dunyoda donli ekinlar ishlab chiqarish bo'yicha ikkinchi, qishloq xo'jaligi xomashyosi eksporti bo'yicha esa dunyoda birinchi o'rinni egallaydi.
Amerika iqtisodiyotining harakterli xususiyati kapital va ishlab chiqarishning yuqori darajada konsentrasiyalashuvidir. Amerikaning yirik korporosiyalari o'z ishlab chiqarish harakteriga ko'ra transmilliy hususiyatga ega. Jahondagi yirik 500 ta transmilliy korporosiyalarining 100 dan ortig'i Amerika korporosiyalari hisoblanadi. Ushbu korporosiyalar ro'yxatida «Cieneral Motors», «Exxon», «Ford Motor», «IBM» kabi korporosiyalar oldingi o'rinlarda turadi.
AKShning xalqaro ixtisoslashgan tarmoqlariga elektrotexnika va elektron sanoati (ayniqsa elektron hisoblash mashinalarining eng so'nggi turlarini ishlab chiqarish), aviakosmik, harbiy, atom va biotexnologiya kabi sanoat tarmoqlari kiradi.
AKSH ilmiy va injener xodimlar soni, hamda ilmiy tadqiqot shuningdek tajriba konstruktorlik loyihalariga ajratilayotgan harajatlar bo'yicha ham yuqori darajada rivojlangan mamlakatlar orasida alohida ajralib turadi.
A) Sanoati
Do'stlaringiz bilan baham: |
