Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti

1.2.Миллий иқтисодиёт жараёнлари объектларини иқтисодий баҳолашда макроёндашув

Миллий иқтисодиётда рўй бераётган жараёнларни баҳолашда, албатта, макроиқтисодий томондан ёндашилади. Демакки, бутун мамлакат миқёсида рўй бераётган ўзгаришлар кузатилади ва таҳлил қилинади.

Бозор иқтисодиётига ўтиш шароитида олдимизда тўрган энг муҳим вазифалардан бири иқтисодиётда жами ишлаб чиқариш натижаларини ҳисоблаб боришдир. Бунинг учун миллий ҳисоб-китоблар тузиш борасида керак бўладиган баъзи муаммоларни ҳал қилиш лозим. Бир бутун иқтисодиёт учун ҳам ижтимоий ҳисоб-китобларнинг зарурияти ана шунга мисол бўла олади.
Миллий иқтисодиёт жараёнларини баҳолашга макроиқтисодий ёндашув уни барқарорлаштириш, миллий валютамизни мустаҳкамлаш, капитал қуриш дастури, иқтисодиётнинг таркибий жиҳатдан янгиланиш йўлини давом эттириш режасини янгилаш, қонунчилик ёки ҳуқуқий тартибни мустаҳкамлашдан иборатдир.
Республикамизда иқтисодиётнинг асосини ташкил этувчи ишлаб чиқариш соҳасига алоҳида эътибор берилмоқда. Ушбу соҳанинг энг асосий тармоғи саноатнинг анъанавий ривожланган турлари қишлоқ хўжалиги машинасозлиги, кимё саноати кабилар билан бир қаторда мутлақо янги саноат соҳаларини ташкил этиш зарур. Ўзбекистон иқтисодиётининг муҳим тармоқларидан бири қишлоқ хўжалиги ҳисобланади. Унинг асосий бўғини бўлган пахтачилик энг рентабеллидир. Шу сабабдан, пахтачиликни ривожлантириш, унинг тармоқ инфрастузилмасида қулай, мос ҳажмини, салмоғини аниқлаш, шунингдек, тола сифатини тубдан яхшилаб, дунё стандарти даражасига келтириш энг долзарб муаммодир.
Давлатимиз нисбатан катта ҳудудга эга ва унинг географик ўрни ҳам алоҳида хусусиятларга молик. Бу ҳолат қурилиш ва транспортни ҳам жадал суръатлар билан ривожлантириш вазифасини қўяди. Ялпи ишлаб чиқариш майдонларини, уй-жой, маданий-маиший муассасалар, таълим ва соғлиқни сақлаш соҳаларининг мустақил моддий-техник пойдеворини яратиш қурилиш соҳасининг мазмунини ташкил этади.


1.3. Иқтисодий фанлар орасида «Ўзбекистон миллий иқтисодиёти» курсининг ўрни

Иқтисодий фанлар орасида «Ўзбекистон миллий иқтисодиёти» курсининг ўрни беқиёс салмоқлидир. Барча иқтисодий фанлар иқтисодиётнинг турли жабҳаларини ўрганишса, «Ўзбекистон миллий иқтисодиёти» халқ хўжалигини ягона бир тизим сифатида ёритади. Миллий иқтисодиётдаги жараёнларни ўрганиш, уларни таҳлил қилиш, келгусидаги ривожланишини такомиллашган йўлларини кўрсатиш ва иқтисодиётни тартибга солишни бевосита шу курс ўрганади. Наинки бу, балки ялпи миллий маҳсулот, ялпи ички маҳсулот, соф миллий маҳсулот, миллий даромад ва шахсий даромад каби кўрсаткичлар таҳлили асосида мамлакат иқтисодиёти хусусида ҳам айнан у фикр юритади. «Ўзбекистон миллий иқтисодиёти» фани мамлакатдаги меҳнат бозорини ўрганади. Сиёсат борасида у монитар ва фискал сиёсатларнинг моҳиятини, шу билан бир қаторда давлат бюджети камомадини бартараф этиш йўлларини кўрсатади.

Иқтисодиётни тартибга солишда солиқлар тизими орқали тартибга солишни кўрсатиб, тадбиркорлик фаолиятининг аҳамиятини очиб беради.
Хусусийлаштириш ва давлат тасарруфидан чиқариш жараёни миллий иқтисодиётда қандай ўзгаришларга олиб келганлигини рақамлар асосида изоҳлайди.
Бозор иқтисодиётига ўтиш шароитида миллий иқтисодиётга мувофиқлашган қуйидаги вазифаларни ёритиш кўзда тутилган: миллий иқтисодиётнинг бошқарув тизими, иқтисодиёт ривожланишининг макрокўрсаткичлари, ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш тармоқларини тартибга солиш, пул ва кредит тизими, меҳнат бозори ва уни тартибга солиш муаммолари, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш.
Бундан ташқари миллий иқтисодиётнинг асосий муаммоларидан бири миллий иқтисодиёт ҳажми ва ўсиш суръатларини ҳисоблаш ҳам ҳисобланади. Таркибий тузилишини назарда тутганда, албатта, ЯММ, ЯИМ, СММ, МД каби макроиқтисодий ҳолатни характерловчи ишсизлик даражаси, инфлясия даражаси ва истеъмол баҳолари индекси каби кўрсаткичлардан фойдаланилади. Истеъмол баҳолари индекси, одатда, истеъмол қилинадиган товар ва хизматлар нархи базис даврига нисбатан ўзгаришининг ўртача даражасини акс эттиришдир.