Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti

3.3. Иқтисодий ривожланиш даражаси ва миллий бойлик

Иқтисодий ривожланиш даражасини баҳолаганда кўпгина давлатлар АқШ даражасини стандарт сифатида қабул қилиб, ишлаб чиқариш омилларини ва ривожланишнинг турлича шароитлари иқтисодий ривожланиш даражасини қандайдир битта нуқтасидан туриб баҳолашга имкон бермайди.

Шунинг учун бир қатор кўрсаткичлардан фойдаланилади:

1. 
   Аҳоли жон бошига тўғри келувчи ЯИМ, (ЯММ, МД);
   
2. 
   Миллий иқтисодиётнинг тармоқ структураси;
   
3. 
   Аҳоли жон бошига асосий маҳсулот турларини ишлаб чиқариш;
   
4. 
   Аҳолининг турмуш даражаси ва сифати;
   
5. 
   Иқтисодий самарадорлик кўрсаткичлари.
   

Булардан энг муҳими, аҳоли жон бошига тўғри келувчи ЯИМ (ЯММ) кўрсаткичидир. Бу кўрсаткичга мувофиқ мамлакат халқаро стандарт бўйича ривожланаётган ёки ривожланган давлатлар категориясига киритилади. Ривожланган давлатлар категориясига йилига аҳоли жон бошига 506 минг $ ва ундан ортиқ ЯММ яратаётган давлатлар киради. Мамлакатнинг ривожланиш даражаси, шунингдек, энг муҳим тармоқларининг мамлакат иқтисодиётига қўшаётган ҳиссасига қараб ҳам белгиланади. Мустақилликка эришганимиздан сўнг Ўзбекистонда аҳоли жон бошига ёқилғи-енергетика ресурсларини ишлаб чиқариш бирмунча кўпайди. Нефт ишлаб чиқариш 270% ва табиий газ ишлаб чиқариш 120%га ошди.
Ҳар қандай давлат иқтисодиётининг ривожланишини авваламбор унинг табиий ресурслари сони ва ҳажми белгилаб беради, чунки табиий ресурслар барча ишлаб чиқариш тармоқларини ривожлантиришнинг асоси, мамлакатнинг жаҳон иқтисодиётига интегратсиялашувини, самарадорлигини белгиловчи муҳим омилдир. Ўзбекистон табиий ресурсларнинг улкан поитенсиалига эга. Олтин ишлаб чиқариш бўйича дунёда 8-чи, олтинни аҳоли жон бошига ишлаб чиқаришда эса 5-ўринни эгаллаймиз. Ҳозирги кунга қадар республикамизда 30та олтин кони аниқланган (енг каттаси - Мурунтов).
Республикамизда 34 турдаги минерал хом ашёнинг 850 дан ортиқ кони очилган. Мамлакатимизда углеводород хом ашёсининг умумий заҳиралари: газ -1828 млрд. м³; газ конденсати- 136 млн.т.; нефт - 103 млн.т.
Республика ҳудудида 20 дан ортиқ тошкўмир конларининг ётқизиқлари аниқланган. Уларнинг прогнозлик заҳираси 3499 млн.т. Ангрен кони заҳирасининг ўзи эса 1885 млн.т. 33та нодир ва 32 та рангли металларнинг конлари базасида 16 та тоғ-кон саноати корхоналари ишламоқда. 5 та волфрам кони бор (қўйтош, Лангар, Ингичка).
Тасдиқланган минерал сувлар заҳираларининг 1 суткалиги 8208 минг м³. Ҳозирда аниқланган минерал сувларнинг 32 манбаи базасида 12 та курорт, минерал сувларни қуювчи 10 дан ортиқ корхона ишламоқда.
Республикада 4,2 млн. га. суғориладиган эр бор. Мамлакатда фойдаланилаётган сув ҳажми 62-65 км³ бўлса, унинг 36 км³ и Амударё ва Сирдарёдан, қолган қисми эса ички манбалардан олинмоқда. Эр ва сув ресурсларининг мавжудлиги, қулай иқлим шароити 1,7 млн.т. пахта толаси этиштириш имконини бермоқда. Бу соҳа республиканинг муҳим базасидир.