Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti

YUqorida ko‘rib chiqilgan operatsiya schyotlarda quyidagicha aks ettiriladi: 
«Hisob-kitob schyoti» 
«Kassa» schyoti 
D-t
K-t 
D-t
K-t 
Qoldiq –
1) 150 000 
Qoldiq – 
1) 150 000 
Ko‘rinib turibdiki, schyotlar bir-birlari bilai o‘zaro bog‘langan. Ulardagi yozuvlar amalga oshirilgan 
xo‘jalik operatsiyalari natijasida yuzaga kelgan ikkita o‘zgarishni: kassaga pullarning kelib tushishi va 
ularning hisob-kitob schyotidan chiqib ketishini ko‘rsatmoqda. 
Xo‘jalik operatsiyalarini ikki yoqlamali yozish schyotlarning o‘zaro bog‘lanishiga olib keladi. Bunday 
bog‘lanish schyotlar korrespondensiyasi deb ataladi. 
Schyotlar korrespondensiyasi - xo‘jalik operatsiyalarini schyotlarda aks ettirish paytida paydo bo‘ladi 
va u schyotlarning o‘zaro aloqasini namoyon bo‘lishlik shaklidir. 
Ikki schyotga ta’sir etadigan schyotlar korrespondensiyasi oddiy, uch va undan ko‘proq schyotlarga 
ta’sir etadiganlari esa murakkab schyotlar korrespondensiyasi deb nomlanadi. 
SHuni ham nazarda tutish kerakki, xar qanday buxgalteriya yozuvi bir nechta oddiy yozuvlardan 
iborat bo‘ladi. Masalan mol etkazib beruvchilardan olingan 1 200 000 so‘mlik materiallarni ikki oddiy 
o‘tkazmaga ajratish mumkin: 
I.
D-t - «Xom ashyo va materiallar» schyoti 
K-t- 
«Mol 
etkazib 
beruvchilar 
va 
pudratchilarga 
to‘lanadigan schyotlar»
schyoti - 700 000 so‘m 
II.
D-t - «YOqilg‘i»
schyoti 
K-t- «Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan schyotlar» schyoti- 500 000 
so‘m 
Murakkab yozuvlarning oddiylarga ajratilishi mumkinligini, bir schyotning o‘ziga ta’sir etadigan bir 
necha operatsiyalar birga birlashtirilishi bilan tushuntiriladi (bizning misolda «Mol etkazib beruvchilar 
va pudratchilarga to‘lanadigan schyotlar» - passiv). 
SHunday qilib, xo‘jalik operatsiyalarini ikki yoqlama yozuv usuli bilan aks ettirish, albatta, ikki 
schyotga ta’sir etadi. Bunda bir schyot debetlanadi, ikkinchisi esa kreditlanadi. O‘zaro 
korrespondensiyalanuvchi schyotlarning debeti va kreditiga har bir operatsiya bo‘yicha bir xildagi 
summalar yoziladi. Murakkab yozuv qilinayotganda, bir schyot bilan bog‘liq bo‘lgan bir nechta 
schyotlar bo‘yicha ko‘rsatilgan summalarning jami shu schyotda hisobga olingan umumiy summaga teng 
bo‘lishi kerak. 
SHunday qilib, ikki yoqlama yozuv ikki o‘zaro bog‘liq bo‘lgan xo‘jalik operatsiyalarini aks ettiruvchi 
sifatida mantiqiy toifa (kategoriya)dir. Ular xo‘jalik operatsiyalarining o‘z mohiyatidan kelib chiqadi va 
shuning uchun u barcha mamlakatlar amaliyotida mavjuddir. 
Amalga oshirilgan xo‘jalik operatsiyalarining iqtisodiy mazmuni ustidan ikki yoqlama yozuv 
yordamida nazorat o‘rnatiladi. Bunda schyotlar korrespondensiyasidan foydalaniladi. Ikki yoqlama 
yozuvning ahamiyatini, uning ana shu nazoratida ko‘ramiz, ya’ni ma’lum bir davrdagi barcha schyotlarning 
debet oborotlari barcha schyotlarning kredit oborotlariga teng bo‘lishi lozim.