Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti

Kontrpassiv schyotlarning ta’rifi 
Tartibga solinuvchi 
passiv schyot 
Tartibga soluvchi 
aktiv schyot 
D-t 
K-t 
D-t K-t 
qoldiq D 
qoldiq G 
G - D = E
SHartli belgilar: 
G - tartibga solinuvchi moddaning boshlang‘ich summasi 
D - boshlang‘ich summadan ayirib tashlanadigan tartibga soluvchi moddaning summasi 
E - tartibga solinuvchi moddaning haqikiy summasi. 
 
Schyotlarni tayinlanishi va tarkibiga ko‘ra turkumlanishi.
Yig‘ib taqsimlovchi schyotlar. 
Taqsimlovchi schyotlar korxonvalarining ba’zi xarajatlari ustidan 
nazorat qilish va ulariing to‘g‘ri taqsimlanishini ta’minlash (shu jumladan, ayrim faoliyat tannarxini 
ham aniqlash) uchun taynilangan. 
Yig‘ib-taqsimlovchi schyotlar u yoki bu xo‘jalik jarayonlari bo‘yicha xarajatlarni, ularni keyiichalik 
taqsimlash maqsadida yig‘ish uchun qo‘llaniladi. Ular aktiv schyotlardir, chunki ularda mablag‘lar 
(xarajatlar) harakati hisobga olinadi. Bu schyotlarda yigiladigan summalar mazkur ob’ekt bo‘yicha 
barcha xarajatlar hisobga olinadigan schyotlarga o‘tkaziladi (hisobdan chiqariladi). Yig‘ib 
taqsimlovchi schyotlar ikki sababdan zarurdir: eng avvalo, ba’zi xarajatlarni bir nechta ob’ektlar 
o‘rtasida taqsimlash kerak bo‘ladi. Bular egri (bilvosita) xarajatlar bo‘lib, ularga umumishlab chiqarish 
xarajatlari kiradi. Bu erda biz «Umumishlab chiqarish xarajatlari» schyotini mukammal ko‘rib 
chiqamiz. Uning debetida umuman ishlab chiqarishga xizmat qilish va uni boshqarish bilan bog‘liq 
bo‘lgan xarajatlar yig‘iladi. Kreditida esa ularning summalari tegishli xarajatlarga kiritish maqsadida, 
faoliyat turlari bo‘yicha schyotlarga o‘tkaziladi (hisobdan chiqariladi). Bunda umumishlab chiqarish 
xarajatlarining katta qismi «Asosiy ishlab chiqarish» schyotiga o‘tkaziladi, ya’ni mahsulot tannarxiga 
kiritiladi. Umumishlab chiqarish xarajatlari hisobot davrining oxirida hisobdan chiqariladi va 
taqsimlanadi, bunda debetda yig‘ilgan hamma summa hisobdan chiqarilib, hisobot davrining oxiriga 
hech qanday qoldiq bo‘lmaydi. 

---

39 
Yig‘ib-taqsimlovchi schyotning umumiy tarxi quyidagicha ko‘rinishga ega: 
A schyoti 
Yig‘ib-taqsimlovchi
Schyot 
G schyoti 
D-t 
K-t 
D-t
K-t 
D-t
K-t 
Qoldiq 
1/a 
1/a 
4/M 
4/g 
B schyoti 
2/b 
3/v 
D schyoti 
D-t 
K-t 
D-t 
K-t 
Qoldiq 
2/b 
4/d 
V schyoti 
E schyoti 
D-t 
K-t 
D-t 
К-t 
Qoldiq 
3/v 
4/e 
a+b+v = M = g+d+e 
SHartli belgilar: 
1,2,3 - operatsiyalar - har xil xarajatlarning yig‘ilishi; 
4 - operatsiya - xarajatlarning taqsimlanishi, hisobdan chiqarilishi.