Maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot insti­tuti

Miqdori, t
Shu hisobda, %
navi				zararlangan	Chirigan
Oliy (olma uchun)	Birinchi	Ikkinchi	Uchinchi
Keltirilishi
Qayta ishlash
Realizatsiya

Tashxis natijashri maxsus jurnallarga yoziladi yoki mahsulotga pasport tuziladi.

Saqlashdan avvalgi va so‘ngi tashxis natijalarini solishtirib, mahsulotning sifati haqida va uning saqlashga yaroqliligi to‘g‘risida xulosa qilinadi. Har oyda oylik me‘yor bo‘yicha tabiiy yo‘qotuvga asoslanib mahsulotlar hisobdan chiqarilib turiladi; agar realizatsiya bo‘lmagan bo‘lsa - haqiqiy qiymati bo‘yicha, ammo amaldagi me‘yordan yuqori bo‘lmasligi kerak. Bu asosan lavlagini saqlashda bo‘ladi.
Mahsulotlarni realizatsiya qilish jarayonida tabiiy yo‘qotuv o‘rtacha oylik qoldiq bo‘yicha topiladi. Buning uchun shu oyning 1, 11 va 21 chi kunlarida va so‘ngi oyning 1 chi kuni qolgan mahsulotlar miqyuri olinadi. So‘ngra shu oyning 1 chi kunidagi qolgan mahsulotning yarmi, 11 va 21 chi kundagi qolgan mahsulotning o‘zi, hamda so‘nggi oyning 1 chi kunidagi qolgan mahsulotlarning yarmi o‘zaro qo‘shilib 3 ga bo‘linadi. Tabiiy yo‘qotuvning oxirgi qiymati har oylik me‘yorining yig‘imi kabi aniqlanadi.


Misol. Xo‘jalik omborxonasida 500 t lavlagi saqlanmoqda. Noyabr oyi uchun mahsulotning tabiiy yo‘qotuvini aniqlang. Lavlaganing noyabr oyi uchun tabiiy yo‘qotuvlar me‘yori 0,8 % ni tashkil etadi. Shunday ekan, u holda bu ko‘rsatkich 500:1000,8=4 t. Lavlagini dekabr oyi uchun hisoblaganda 500 t deb emas 496 t deb hisoblash lozim.


Misol. Omborxonada sotilayotgan sabzining qoldig‘i quyidagini tashkil etadi (t): 1 noyabrda - 700, 11 noyabrda -600, 21 noyabrda - 530 va 1 dekabrda 460. Noyabr oyi uchun o‘rtacha oylik qoldiq

Sabzining noyabr oyi uchun tabiiy yo‘qotuv me‘yori 1,3 % ni tashkil etadi. O‘rtacha oylik qoldiqqa ko‘ra bu ko‘rsatkich 570 : 100  1,3 = 7,4 t tashkil etadi.


Misol. Omborda 1 mayga kelib 300 tonna kartoshka bor edi. 11 mayga – 200 tonna, 21 mayga – 100 tonna, 1 iyunga kelib omborda mahsulot qolmagan, may oyi bo‘yicha kartoshkaning o‘rtacha og‘irligi quyidagiga teng:

may oyida tabiiy kamayish foizi 1,1 foiz bo‘lgani uchun
150 т : 100  1,1 = 1,65 tonna.