|
Мавзу бўйича
М.А.Рахматов,Б.З.Зарипов[1] лар илмий
монографиясида ва Муродов Ч., Ҳасанов Ш., Муродова
М.[2]-[3], Бурхонов А., Абдувохидов А. Тошбоев Б.[4]лар
илмий қарашларида агросаноат интеграциясида кластер-
лар жаҳон тажрибасига кўра ўрганилиб, мамлакатимиз
учун зарурияти ва истиқболлари кўрсатиб берилган.
“Кластер – бу ягона технологик занжирга бирлашти-
рилган аграр, саноат ва бошқа издош корхоналар мажму-
асидир”[1]. Бунга биноан, кластер тизимининг пировард
мақсади – ишлаб чиқаришда юқори қўшимча қийматга
эга бўлган экологик тоза, экспортбоп, Ўзбекистон бренди
билан маҳсулотлар яратиш, аҳолининг кенг қатламини
ижтимоий ҳимоя қилиш - уларнинг бандлигини таъмин-
лаш ва муносиб меҳнат шароити яратишдир. Бошқача
қилиб айтганда, кластерларни шакллантиришдан мақсад
– шаҳар, туман ва вилоят ичида жойлашган бир хил соҳа
корхоналарини ва улар билан ягона технологик занжирга
боғланган ифраструктура: олий таълим, илмий-тадқиқот,
консалтинг, стандартлаштириш ва керакли ҳизмат
кўрсатишни мувофиқлаштириб, инновацион ишлаб
чиқаришни ташкил этиш асосида хомашёни имкон қадар
ўзимизда қайта ишлаш билан рақобатбардош товарлар
яратишга йўналтиришдан иборатдир.
Юқоридаги таърифлашга кўра, кластер атамаси би-
ринчи навбатда қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши билан
боғлиқлиги билиниб турибди. Ваҳоланки, амалиётда
бу соҳага таълуқли бўлмаган кластерлар ҳам мавжуд.
Бинобарин, мамлакатимизда фаолият кўрсатаётган тур-
ли-туман кластерлар сафидан аграр соҳага оид, яъни
агрокластерларни назарий жиҳатдан ажратиб кўрсатиш
мумкин.
Илмий адабиётларда бир-бирини тўлдирувчи турли
таърифлар берилган. Масалан: “Агрокластер – қишлоқ
ҳўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқариш, қайта ишлаш
ва сотиш жараёнларини ягона занжирга бирлаштириш
ва юқори технологик инновациялардан фойдаланиш
билан бир қаторда, қишлоқ ҳўжалиги маҳсулотларининг
ички ва ташқи бозорда рақобатбардошлигини ошириш,
қишлоқ жойларда инфратузилма мажмуини шакллан-
тириш ва ривожлантириш, қишлоқ аҳолисини иш билан
бандлиги даражаси ва даромадларини ошириш ҳамда
келажакда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари сифати ва эко-
логик муҳитни яхшилашда фаолият юритадиган хўжалик
юритиш субъектларидан таркиб топади”[2]. “Агросаноат
кластери – бу маълум бир турдаги қишлоқ ҳўжалиги экин-
ларини етиштириш ва шунингдек, илғор инновацион тех-
ника ва технологиялар, замонавий бошқарув усулларидан
фойдаланган ҳолда қишлоқ ҳўжалиги ҳомашёсидан юқори
қўшилган қийматли тайёр маҳсулотлар ишлаб чиқарувчи
ва бозорда маҳсулотларнинг самарали сотилишини таш-
кил этувчи хўжалик юритувчи субъектларнинг ҳудудий
интеграцион бирлашмасидир”[4] дейилади.
Шунингдек, агрокластерларга тадбиркорлик нуқтаи на-
заридан ёндашувларни ҳам учратиш мумкин: “Агросаноат
мажмуидаги тадбиркорлик агрокластерлари – ушбу ти-
зимда маълум даражада ўзаро алоқа қилиш маданиятига
эга бўлган боғлиқлик билан, иштирокчиларнинг умумий
иқтисодий манфаатларини амалга оширувчи ва техно-
логик занжир тамойили асосида ташкил этилган ҳуқуқий
жиҳатдан алоҳида инновацион йўналтирилган интеграци-
он тузилмадир“[5] деб таърифланиши ва “Тадбиркорлик
агрокластери – пировард натижаси синергетик самара
олиш ҳисобланган ишлаб чиқаришнинг барча босқичлари
– қишлоқ ҳўжалик маҳсулотларини ишлаб чиқаришдан
тайёр маҳсулотни сотишгача бўлган жараёнларни ягона
такрор ишлаб чиқариш тарзида мужассамлаштирган
турли фаолият билан шуғулланувчи ташкилотларнинг
бирлашувидир”[6] каби талқин қилинган.
Бундан, “агрокластер” тушунчаси иқтисодий катего-
рия сифатида мамлакатимиздаги илмий адабиётларга
яқин ўн йилликда кириб келганлигини айтиш мумкин.
Ягона технологик занжирга бирлаштирилган “Кластер
ҳўжалиги” инновацияларни янада кенгроқ ўзлаштиришга
интилмоқда. Инновация соҳасидаги ҳамкорлик – бу ин-
новацион жараёнларни кучайтирувчи, уйғунлашган фаол
инновацион муҳитни шакллантирувчи, стратегик шери-
клар ва таъминотчиларнинг ўзаро тажриба алмашинуви-
ни, ҳамда юксалиши ва янгиланишини таъминламоқда.
Кўриниб турибдики, ушбу тизим кенг қатламли агросаноат
интеграциясидан далолат беради. Бу тизимдаги умумий
фаолият, инновацияларни узлуксиз равишда жорий
қилишга мулжалланган ҳамкорлик жараёнидир. Булар
асосан модернизация, диверсификация ва бошқаришнинг
янги усулларида намоёндир. Бинобарин, “тараққиёт инно-
вацияларни талаб этади” деган шиорга амал қилгандек,
бу тизим деярли доимий равишда ўзида тадбиркорлик
тусини акс эттиради. Чунончи, тадбиркорлик, бу – иннова-
ционлиги билан бизнесдан ажралиб туради. Шундай экан,
бугунги кундаги аграр соҳа негизида ташкил этилган кла-
стерларни тадбиркорлик агрокластерлари десак ўринли
бўлади. Бундай нуқтаи назар “агрокластер” терминининг
Do'stlaringiz bilan baham: |
