Maxsus qism iqtisodiyot sohasidagi jinoyatlar. Ekologiya sohasidagi jinoyatlar

G‘ayriinsoniy muomala yoki jazo 
deganda, intensivlik nuqtai 
nazaridan qiynoq paytida yetkazilgan azobga nisbatan zaif bo‘lgan kuchli 
497 

---

jismoniy yoxud ruhiy azob berishni tushunish kerak. Shafqatsiz yoki 
g‘ayriinsoniy muomala turlari jabrlanuvchining uzluksiz vaqt mobaynida 
yomon sanitariya sharoitida bo‘lishi va unga tibbiy yordam zarur bo‘lgan 
sharoitda tibbiy yordamsiz qolishi, uzoq vaqt mobaynida oziq-ovqat, suv 
va boshqalardan mahrum etish orqali jiddiy ma’naviy azob berishdan 
iborat bo‘lishi mumkin. 
Qadr-qimmatni kamsituvchi muomala va jazo
— bu jabrlanuvchini 
haqoratlash, kamsitish yoki jismoniy va ma’naviy qarshiligini sindirish 
uchun qo‘rquv, tushkunlik va nomukammallik hissini uyg‘otishga 
qaratilgan muomala. Qadr-qimmatni kamsituvchi muomala va jazo 
turlariga misol tariqasida jabrlanuvchining qonuniy harakatini ta’minlash 
uchun zarur hisoblanmagan jismoniy kuch yoki ruhiy ta’sir o‘tkazishni 
ko‘rsatish mumkin. 
Muomala va jazolashning qiynoq hamda insoniylikka zid, shafqatsiz 
yoxud qadr-qimmatni kamsituvchi turlari ham jismoniy, ham ruhiy ta’sir, 
psixologik bosim o‘tkazish orqali amalga oshirilishi mumkin. 
Mazkur holatda 
bosim o‘tkazish 
deganda, jabrlanuvchiga uning 
xohishiga qarshi amalga oshiriladigan va unga aniq jismoniy yoxud ruhiy 
azob beradigan, ya’ni zo‘ravonlik hisoblanadigan ta’sir etishni tushunish 
kerak. 
Jinoyat kodeksining sharhlanayotgan moddasi dispozitsiyasida 
jismoniy, ruhiy zo‘rlik yoxud psixologik bosim o‘tkazish usullari 
ko‘rsatilgan:
qo‘rqitish, urish, do‘pposlash, qiynash, azob berish va 
boshqalar. Mazkur ro‘yxat mukammal hisoblanmaydi va boshqa harakatlar 
ham jismoniy, ruhiy yoxud psixologik bosim ta’sirlar tushunchasiga mos 
tushishi mumkin, ularning noqonuniy xarakterda ekanligi belgilaridan 
aniqlanadi. Masalan, sharhlanayotgan moddaga asosan ta’qib qilinadigan 
xatti-harakat deb, shuningdek, oziq-ovqat va suvdan mahrum qilish, 
shovqin orqali ta’sir o‘tkazish, uyqudan mahrum qilish, devor oldida 
turishdan tortib va tergov harakatini olib borish tartibi hamda shartlarini 
buzish va boshqalar hisoblanadi.
(
Jismoniy yoxud ruhiy zo‘rlik hamda muomala haqida batafsilroq JK 
164-moddasi tahliliga qarang.)
498 

---

Shuni nazarda tutish lozimki, jabrlanuvchiga faqat qonuniy sanktsiya 
orqali yuzaga keluvchi, ushbu sanktsiyalardan ajratib bo‘lmaydigan yoki 
ular orqali tasodifan yetkazilgan og‘riq va azoblar qiynoq, g‘ayriinsoniy, 
shafqatsiz yoki qadr-qimmatni kamsituvchi muomala va jazo 
hisoblanmaydi.