Maxsus pedogogika 2016. indd

Eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarni axloqiy tarbiyalash vazi-

falari

Surdopedagoglar tomonidan olib borilgan tadqiqotlarda es-

hitishda nuqsoni bo‘lgan bolalar axloqiy tarbiyasini ilk yosh-

dan boshlab, ishni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish natijasida eshitishda 

nuqsoni bo‘lgan bola eshitadigan tengdoshi kabi ijobiy axlokiy 

sifatlari tarbiyalanishi mumkinligi e’tirof etiladi. Biroq, bunda 

atrofdagi narsalarni yetarli tushuna olmasligi va o‘z kechinma-

larini so‘z bilan bayon eta olmasligi uning xarakterida o‘ziga 

xosliklarni vujudga keltirishini unutmaslik kerak.

 Eshitish qobiliyatining pasayganligi maktabgacha yoshdagi 

eshitishda  nuqsoni  bo‘lgan  bolaning  axloqiy  tarbiyasini  mu-

rakkablashtiradi,  sababi  nutqining  shakllanmaganligi  uchun, 

bola  eshitadigan  tengdoshlaridek  axloqiy  me’yor  qoidalarini 

to‘la  o‘zlashtira  olmaydi.  Olib  borilgan  kuzatishlar  maktab-

gacha  muassasalarga  kelgan  bolalarda  uch  yoshgacha  oila 

sharoitida faqat madaniy-gigienik ko‘nikmalar xosil bo‘lishini 

ko‘rsatadi. Faqatgina nutqni maxsus o‘stirib borilgandagina bo-

lalar atrofdagilar bilan muomala qilishda, borliqni o‘rganishda 

so‘zlardan foydalana boshlaydilar. Tarbiyalanuvchilar nutqini 

o‘stirish bilan bir vaqtda axloqiy tarbiya nutq vositasida izchil-

lik bilan amalga oshiriladi.

Maktabgacha yoshidagi bolalarni axloqiy tarbiyalash vazi-

fasidan kelib chiqqan holda bolaning ma’naviy dunyosini, un-

ing ongini, axloqiy his-tuyg‘ularini, shaxsiy sifatlarini va xulqi-

ni tarbiyalash va rivojlantirish talab etiladi. Axloqiy tarbiyaning 

vazifalari asosan quyidagilardir:

1. Bolalarda axloqiy his-tuyg‘ularni tarbiyalash;

2. Xulq madaniyati va ijobiy munosabatlarni tarbiyalash;

3.Eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarning axloqiy tasavvur-

larini shakllantirish.

Ta’limning  dastlabki  yilida  bolalarga  odobli  va  intizomli 

bo‘lishni o‘rgatar ekan, pedagog ularda «mumkin», «mumkin 

emas» degan tushunchalarni tarkib toptiradi va ijobiy misol-

lar  asosida  tarbiyalanuvchilar  nutqiga  «mehribon»,  «saxiy», 

«g‘amxo‘r» va boshqa shu kabi so‘zlarni kiritadi.

Axloqiy his-tuyg‘u va tushunchalarni shakllantirishda bo-

lalarga badiiy adabiyotlarni o‘qib berish va hikoya qilish katta 

ahamiyatga egadir. Kattalar bolalarga tushunarli tilda hikoya 

va  ertaklar  mazmunini  tushuntirib  beradilar,  bolalarni  qah-

ramonlar  olamiga  olib  kirishadi,  ularning  xatti-harakatlarini 

tushuntirishadi va baholashadi.

Badiiy asarlarning syujeti va matni murakkabligi tufayli, es-

hitishda nuqsoni bo‘lgan bolalar tomonidan bunday adabiyot-

dan foydalanish imkoniyati cheklanadi. Shu sababli bu bola-

larni eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalar uchun moslashtirilgan 

---

72

73

va soddalashtirilgan matnlardan iborat hikoya, ertak va boshqa 

asarlar bilan tanishtirish maqsadga muvofiqdir. 

Surdopedagog  va  tarbiyachi  daktil  nutq,  so‘zlar  yozilgan 

kartochkalardan  foydalangan  holda  o‘yinchoqlar  yordamida 

syujetni sahnalashtirib, hikoya mazmunini bolalarga etkazadi. 

Bolalar tarbiyachining og‘zaki–daktil hikoyasini idrok etadilar 

va  qo‘g‘irchoqlarning  xatti-harakatlarini  kuzatadilar.  Hikoya 

mazmuniga  muvofiq  o‘tkazilgan  syujetli-rolli  uyinlar,  matn 

yuzasidan  savol-javoblar  hikoyaning  mazmunini  anglashga, 

qahramonlarning fe’l-atvorini tushunishga, ularnining axloqini 

baholashga yordam beradi. Hikoya qilish va o‘yin jarayonida 

singdirilgan axloqiy tushunchalar hayotga tadbiq etiladi.