Maxsus pedogogika 2016. indd

§13. Maktabgacha yoshdagi eshitishda nuqsoni bo‘lgan 

bolalarni tarbiyalash

Jismoniy tarbiya

Maktabgacha yoshdagi eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarn-

ing jismoniy rivojlanishining o‘ziga xosligi, to‘laqonli jismoniy 

tarbiyani  ta’minlash  uchun  korreksion-tarbiyaviy  ishlarni  olib 

borish zarurligi jismoniy tarbiya mazmunini belgilaydi.

N. A.  Rau  eshitmaydigan bolalarning o‘ziga  xos nuqson-

larini  ta’riflar  ekan,  shayqalib  yurish,  yurganda  oyog‘i ni 

sudrash  va  shapillatish,  harakatlarning  qo‘polligi,  uyush-

maganligi, muvozanatning buzilishi, tez tolikish, murakkabroq 

bo‘lgan  harakatlarni  bajarishda  qiyinchiliklar,  muddatidan 

kechroq  o‘tirish  va  yurishga  o‘rganishi  kabi  xususiyatlarni 

e’tirof  etadi.  Bolalarning  yaxshi  eshita  olmasligi  va  gapira 

olmasligi oqibatida nafas olish tizimidagi yetichmovshiliklar, 

nutqiy nafasning rivojlanmaganligi kuzatiladi. 

Jismoniy  mashg‘ulotlarga  gavdani  to‘g‘ri  tutish,  muvo-

zanatni saqlashga qaratilgan: arqon bo‘ylab, taxta, o‘rindiqlar 

ustidan yurish, yassi oyoqlikni bartaraf etish, yoki uning oldini 

olish  mashqlari:  kanat  ustida  yurish,  oyoq  uchida,  tovonda 

yurish, narvonga chiqish, mayda va yirik harakatlarni rivojlan-

tirish mashqlarini kiritish maqsadga muvofiq.

Maxsus maktabgacha tarbiya muassasalarida bolalarni har 

tomonlama kamol toptirishga yo‘naltirilgan jismoniy tar-

biya jarayonida quyidagi vazifalar amalga oshiriladi:

 

●

bolalar sog‘ligini muhofaza qilish;

 

●

organizmni chiniqtirish va mustahkamlash;

---

68

69

 

●

madaniy-gigienik malakalarni shakllatirish;

 

●

harakatlarni rivojlantirish;

 

●

jismoniy  rivojlanishdagi  kamchiliklarni  bartaraf  etish  yu-

zasidan korreksion ishni tashkil etish;

 

●

jismonii  tarbiya  bilan  bog‘liq  holda  bolalar  nutqini 

o‘stirish.

Jismoniy tarbiya quyidagi vositalar ko‘magida amalga os-

hiriladi: 

 

●

bolalarning kun tartibi; 

 

●

to‘g‘ri ovqatlanish;

 

●

jismoniy mashqlar;

 

●

harakatli o‘yinlar;

Mashg‘ulotlarda harakatlar bilan birgalikda eshituv qobili-

yatini rivojlantirish maqsadida, tovushli signallarni farqlashga 

va  idrok  etayotgan  tovushlarga  mos  harakatlarni  bajarishga 

o‘rgatiladi. Bolalar baraban, doira tovushlarining ohangiga va 

maromiga mos ravishda harakatlarni bajarishga o‘rgatiladi. 

Borliqni  idrok  etish  jarayoni  harakat  va  faoliyat  bilan 

bog‘liqdir,  shuning  uchun  bolalar  harakatlarining  rivojlanib 

borishi ularning  aqliy o‘sishiga  ko‘maklashadi. Jismoniy  tar-

biyalash jarayonida tarbiyachi bolalarning so‘zlashuv muloqoti 

uchun zarur bo‘lgan nutqni (har tomonlama, yahlit ravishda) 

idrok etilgan holda shakllantiradi. Tarbiyachining so‘zlari, be-

rayotgan  ko‘rsatmalarining  barchasi  yozuvli  kartochkalarga 

bosma  harflarda  tuchiriladi  hamda  bola  tomonidan  ko‘rib-

eshitgan holda og‘zaki nutq va kartochkadagi yozuvlar qabul 

qilinadi.

Jismoniy  tarbiya  mashg‘ulotlarida  tarbiyachi  bolalarga 

so‘zashuv nutq vositasida muomalada bo‘lishni o‘rgatadi. Jis-

moniy  tarbiya  dasturida  har  bir  o‘quv  yilida  o‘zlashtirilishi 

zarur  bo‘lgan  harakatlarni  rivojlantirishga  oid  lug‘at  boyligi 

belgilangan. 

Har  bir  o‘rgatiladigan  yangi  jismoniy  harakat  bolalar-

ga  nutqsiz  ko‘rsatilib,  bolalar  harakatlarni  taqlid  qilib  baja-

radilar.  Harakatlar  o‘zlashtirilgandan  so‘ng,  mashq  nutqiy 

ko‘rsatma bilan  uyg‘unlashtiriladi,  so‘ng nutqiy ko‘rsatmaga 

muvofiq harakatlarni  bajarishga o‘tiladi.  Keyinchalik barcha 

o‘zlashtirilgan harakatlar faqat nutqiy ko‘rsatma asosida ba-

jariladi.

Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida tarbiyachi haddan ortiq 

ko‘p so‘zlarni qo‘llamasligi, jismoniy mashq va vazifalarni ba-

jarish uchun zarur bo‘lgan minimal miqdordagi so‘z va iboral-

ardan foydalanishi kerak.

Bolalarga gavda qismlarining nomini, harakat yo‘nalishini 

(yuqoriga, pastga, oldinga, orqaga, o‘ngga, shapga, aylanish, 

sakrash), jismoniy tarbiya jihozlarining nomi va qanday mak-

sadda  ishlatilishi,  ularni  asrash  va  foydalanish,  shuningdek, 

kiyim-kechak va poyabzalni toza saqlash qoidalari yozma nutq 

(kartochka), og‘zaki-daktil va og‘zaki ravishda tushuntiriladi. 

Nutqiy  material  avval passiv  lug‘atga,  tushunish  uchun  key-

inggi bosqichlarda faol lug‘atga kiritilishi kerak.

Eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarda sport mashg‘ulotlariga 

kiziqish  va  ishtiyoqni,  sport  natijalariga,  sportchilarning  yu-

tuqlariga qiziqishni tarbiyalash lozim.

Jismoniy  mashqlar  bolalar  sog‘ligining mustahkamlanishi-

ga hizmat qilishi uchun o‘yin va jismoniy tarbiya mashqlarini 

o‘tkazish  paytida  bolalarda  yaxshi  kayfiyatni  vujudga  keltirish 

kerak.  Ijobiy  his-tuyg‘ular  fiziologik  jarayonlar:  nafas  olish, 

yurak  faoliyati,  moddalar  almashinuvining  normal  kechishiga 

yordam beradi. Bolalarning yaxshi kayfiyati aksariyat hollarda 

tarbiyachining bolalarga bo‘lgan munosobatiga va muomalasiga 

bog‘liq. Jismoniy tarbiya vazifalarining to‘laqonli bajarilishi bo-

lalar ta’lim-tarbiyasining samarali olib borilishiga xizmat qiladi.