Maxsar -sistematikasi, morfologiyasi Efirmoyli ekinlar morfologiyasi

5.MAVRAK. Mavrak (Salvia stagea L.) labguldoshlar oilasiga mansub kup yillik ut usimlik. Mavrakdan olinadigan efirmoyi upa elik sanoatida va vinochilikda kup ishlatiladi. Bu moy uning tupguli tarkibida 0,24-0,35% gacha buladi. Tupgullarining xosili gektariga 3-4 s.ni tashkil etadi.
Mavrak poyasi sershox, turt kirrali, buyi 100-120 sm.gacha buladi barglari karama-karshi joylashgan. Guli och pushti binafsha rang yoki och-kuk gultojli bulib, yarim doiraga yigilgan. Ular usimlik shoxlari uchida tupgul-shingil xosil kiladi. Mevasi yuzasi sillik bulgan turttadan yogochchadan iborat. Mavrak issikka va namga unchalik talabchan emas. Urugi 10-12 kunda una boshlaydi, maysalari 6C sovukka chidaydi katta yoshdagi usimligi kurgokchilikka chidamli buladi. Mavrak yorugsevar usimlik. Unumdor va strukturali tuprokli yerlar uning uchun eng yaxshi yer xisoblanadi. Mavrak uchun almashlab ekishga kirmaydigan maxsus maydon ajratiladi, bu yerga u 2-3 yil davomida ekiladi. Birinchi yili u tupbarg xosil kiladi, ikkinchi yili poya chikaradi, tupgul va meva xosil kiladi.
Mavrak organik va mineral ugitlarga nisbatan talabchan. Uning xar gektariga 20 tonnadan gung va mineral ugitlar azot 30-40 kg,fosfor 40-60 kg, kaliy 40 kg gektariga solinadi.
Mavrak ekiladigan maydonlar 25-30 sm. chukurlikda xaydaladi va kultivatsiya xamda borona kilinadi. Mavrak kech kuzda kator orasi 45-60 sm.dan kilib keng katorlab ekiladi. Urug ekish meʼyori gektariga 7 kg. Ekish chukurligi 2-3 sm. 1000 dona urugining vazni 3-4 gramm. Ekinni parvarish kilish ishlari, yaʼni maysa chikarishi bilan boronalashdan va kator oralarini 3-4-marta yumshatishdan iborat. Tupguli tarkibidagi efirmoyi mikdori 0,10-0,12% ga yetganda SK-4 markali kombaynda uriladi. Buning uchun gullash fazasi boshlangandan tupgullarni analiz kilib boriladi. Xosilni yigib olishning eng makbul muddati eng pastki tupgullarning urugining kungir tusga kirishidir.
Adabiyotlar:


1. X.Atabayeva, Z.Umarov, X.Buriyev va bosh.-Usimlikshunoslik-T.Mexnat, 2000
2. P.P.Vavilov- Rasteniyevodstvo M .,Kolos .1986.
3. V.N.Chirkov –Usimlikshunoslik \praktikum T.,Ukituvchi. 1976.
4. B. Vinogradov, X.Atabayeva, A.Dementyeva –RasteniyevodstvoT, Mexnat1987.
5. V.N. Chirkov –Don Ekinlari T., Ukituvchi 1975
6. Texnicheskiye kulturы M.,VO Agropromizdat,1986
7. K.N. Keferov Biologicheskiye osnovы rastenivodstvo, M.,Vыsshaya shkola , 1975.
8. D.Zaurov, M. Sborshikova, Risovodstvo , T.,Mexnat ,1989
9. D.T.Abdukarimov, S.X. Xushvaktov, E.U.Umurzokov, Tamakichilik , T.,Mexnat,1985
10. N.I. Vavilov .Pyat Kontinentov , L., Nauka,1987
11. X.N.Atabayeva-Texnologiya vozdelыvaniya soi v Uzbekistane-T.1989
12. G. K., Kurbonov –Arpa – T . Fan .1976
13. Texnologicheskiya proizfodstva produksii rastenivodstva M.,VO Agropromizdat ,1989