Maxsar -sistematikasi, morfologiyasi Efirmoyli ekinlar morfologiyasi

3. Yetishtirish texnologiyasi. Asosiy utmishdoshlar-kuzgi don ekinlari, don-dukkakli ekinlar, texnika ekinlardan bushagan yerlarga ekiladi. Kunjut bir ekilgan yerga 5 yildan keyin kayta ekiladi. Tuproqga ishlov berish baxorgi ekinlarga Qanday o`tkazilsa, shunday bajariladi. Maxsar erta baxorda ekiladi, kunjut aprelning oxiri, mayning O`rtalarigacha ekiladi. Kujutni angizga iyun oyining birinchi yarmida ekilgani ma`kul. Eqish usuli-keng katorlab, kator orasi 45-60 sm. Yoppasiga katorlab ekilishi xam mumkin. Eqish chukurligi kunjut uchun 2-3 sm, maxsar uchun-3-6 sm. Eqish me`yori: kunjut 1,5-2,0 mln.dona (4-8kg), maxsar -200-400 ming.dona.ga(10-15 kg), tog oldi lalmi yerlarda yoppasiga katorlab 25kg\ga xisobiga ekiladi.
Ekinlarni parvarishlashda-borona qilinadi, kator orasiga ishlov beriladi, kunjut 2-4 ta sugoriladi, shundan gullash davrida 2 marta sugorish me`yori-600-800 kub.m.ga. kunjut uchun ugitlar me`yori: azot-50-100kg, fosfor-100-150kg, kaliy-50-70 kg sof modda xisobida. Ugitlash me`yori tuproq unumdorligiga, rejalashtirilgan xosilga, eqish usuliga, urug sifatiga qarab o`zgaradi.
Maxsar kuk oziq pichan silos uchun yetishtirilayotganda, savatchalar paydo bo`layotganda paytda yigib olinadi.
Maxsar tula yetilganda don kombaynlar yordamida yigaladi, kunjutni 70% mevasi yetilganda uriladi va mevasi chatnaganda kokib urugi ajratiladi. Kunjutni tula pishish davrigacha koldirish mumkin emas, chunki yetilgan mevalar chatnab urugi tuqiladi.
1.Kashnich. Efirli moyli ekinlar guruxiga kashnich (kinza), arpabodiyon, kora zira, yalpiz, ok zira va boshkalar kiradi. Kashnichning mevasida 1,4-2,1% efir va 11-27 % texnik moyi buladi. Moyi tarkibida 60-70 % linalol spirti, kunjarasida 18-20 % moy koladi, u matbaachilikda va tukimachilik sanoatida ishlatiladi. Kashnich guli asalchil bulib, kukati va urugi ziravor sifatida ozik-ovkatda ishlatiladi.
Sistematikasi: Kashnich soyabonguldoshlar - Ariaseaye oilasiga, Sorlandurum Satium L. - avlodiga mansub bulib, bir yillik usimlikdir. Kashnich kurgokchilikga chidamli, ammo gullash davridagi suvni tankisligi xosilni kamaytiradi.
Urugi 6 ⁰ da unib chikadi, maysa 10°, sovukka chidamaydi. Usish davrining dastlabki kunlarida sekin usib, begona utlardan shikastlanadi. Usimlikda 7-9 ta barg rivojlangandan sung tez usa boshlaydi. Usish davri - 90-100 kun. Tuprok unumdorligiga talabchan.
Kashnich uchun yaxshi utmishdosh kuzgi don ekinlari, dukkakli-don ekinlari, makkajuxori, kartoshka. Bir ekilgan yerga 4-5 yildan keyin kayta ekish mumkin. Kashnichdan bushagan yerlarga kuzgi va baxorgi ekinlar ekiladi.
Kuzda yer 22-25 sm chukurlikda xaydaladi. Baxorda borona kilinadi va 5-6 sm chukurlikda ekish oldidan kultivatsiya kilinadi. Erta baxorda keng katorlab - 45 sm kilib yoki yoppasiga katorlab ekiladi. Keng katorlab ekilganda 1,5-1,8 mln, yoppasiga katorlab ekilganda 2,0-2,5 mln dona urug ekiladi. Ekish chukurligi 4-5 sm buladi, ekishdan oldin urugi dorilanadi. Maysalanishdan oldin 1-2-marta va maysalanishdan keyin borona yurgiziladi, keng katorlab ekilganda 2-3-marta kultivatsiya kilinadi. Begona utlarga karshi prometrin gerbitsidi ishlatiladi. Ular maysalanishdan oldin kullaniladi.
Kashnich bir tekis yetilmaydi. Oldin yetilgan urug tukiladi, shuning uchun 30-40% meva pishganda xosilni yigish boshlanadi. Saklash davrida urug namligi 12% dan oshmasligi lozim.