Maxmudov umidjon maxmud o’G’li “achitqi zamburug’larini o’stirish uchun oziqa muhitlarini tanlash”

1.3-jadval
Aktivatorlar va spirtli fermentatsiya ingibitorlari

Ferment	Koferment, kofaktor	Aktivator, stimulyator	Ingibitor
Piruvat dekarboksilaza	Tiamin pirofosfat	Tiamin, Mg^+2, Mn^+2yokiСо^+2	Asetaldegid, O2
Alkogol degidrogenaza	NADH, Zn^+^2	—	—

Oziqlantiruvchi muhitda spirtli fermentatsiya oqimi uchun tiamin vitamin B₁, shuningdek Zn⁺², Co⁺², Mg⁺² va Mn⁺² ionlari bo’lishi kerak (1.3-jadval).

Glikolitik reaksiyalar ketma – ketligi amfibolik yo’lning namunasidir, unda hujayra biosintetik reaksiyalarda turli oraliq mahsulotlar ishlatiladi.
- yog’ sintezida ishlatiladigan triosofosfatlar;
- fosfoenolpiruvat va piruvat ba’zi aminokislotalarning kashfiyotchilaridir.
Oziq – ovqat turiga ko’ra, achitqi organik birikmalardan uglerodni assimilyatsiya qiluvchi geterotrofik organizmlarga tegishli.Uglerod hujayra tarkibiy qismlarini sintez qilish, nafas olish va ikkinchi darajali metabolitlarning shakllanishi uchun ishlatiladi.Uglerod manbalari pentoz-D-ksilozdan D-glyukoza, D-mannoz, D-fruktoza, D-galaktoz kabi monosaxaridlarni o’z ichiga oladi. Saxaroza gidrolizlanadi invertaz P-D-frukto-furano – zidaz. Invertazning ikkita asosiy shakli mavjud bo’lib, ularning sintezi glyukoza asosida to’xtatiladi. Ikkinchisi karbongidrat qismidan mahrum bo’lib, hujayra ichida joylashgan va sintezi o’rtacha glyukoza miqdoridan qat’i nazar davom etadi [7, 19, 28].
Transport sitoplazmatikmembranada joylashgan permeaz fermenti tufayli osonlashtiriladi. Permeaz ishtirokida hujayradagi glyukoza uzatish tezligi membranadan oddiy diffuziya orqali yuz berishi mumkin bo’lganidan million marta tezroq [31].
Hujayralardagi azot miqdori 10% ga yetishi mumkin protein sintezi uchun azot manbalari ammoniy ionlari va aminokislotalardir. Biroq, ozuqa muhitida ammoniy ionlari emas, balki aminokislotalar mavjud bo’lsa, hujayra o’sishi tezroq bo’ladi. Fermentatsiya jarayonida aminokislotalar ketma – ket iste’mol qilinadi. Bu achitqi hujayra membranasida joylashgan permeazlarning xususiyatlari va o’ziga xosligi bilan belgilanadi. Hujayra ichiga kiradigan aminokislotalarning aksariyati birinchi navbatda aminokislotalarni ajratib turadigan transaminazalar ta’siriga uchraydi va karbongidrat skeletlari saqlanib qoladi va keyinchalik metabollanadi.
Achitqi azotni organik birikmalardankarbamiddan tashqari, nitratlar va nitritlardan assimilyatsiya qila olmaydi.Ammoniy sulfat GOST 10873-7, a va b GOST 8515-75 va ammiak eritmasi GOST 9-77 belgilari diammoniy fosfat sifatida ishlatiladi azot oziq – ovqat manbai sifatida achitqi sanoati va vinochilik. Juda kamdan – kam hollarda karbamid azotli oziq – ovqat manbai sifatida ishlatiladiGOST 2081-75 [47].
Atrof – muhitning ko’plab ozuqaviy tarkibiy qismlari mikro elementlarini ham o’z ichiga olishi mumkinligi va ularning miqdori iqtisodiy koeffitsientni hisoblashda hisobga olinmaydi. Mikro elementlariga bo’lgan ehtiyoj, masalan, tabiiy stressni boshdan kechirganda, masalan, haroratning optimaldan yuqori ko’tarilishi bilan bir necha marta ko’payishi mumkin. Mikro elementlari elementlarning yuqori konsentratsiyasi bo’lgan muhitda ularni yetishtirishda hujayralarda to’planishi mumkin.
Ruh achitqining 70 xil fermentlari tarkibiga kiradi. U hujayra devori fermentlarining kofaktori bo’lib, achitqining nafas olish metabolizmini, oqsil biosintezini, nuklein kislotalarning metabolizmini, uglevodlarni rag’batlantiradi, natijada u hujayra o’sishi va ko’payishiga ta’sir qiladi. Glikogendan glyukozani GL-1-F shaklida chiqarib yuborishda ruhning ishtiroki tufayli achitqining stressga chidamliligi zich ozuqa moddalariga kiritilganda ortadi, natijada hujayra o’sishi lag – fazasining davomiyligi kamayadi [52].
Hujayralardagi ruh ionlarining tarkibi 6 mg/100 g darajasida bo’lishi kerak, bu miqdorni olish uchun har litrda kamida 0,08 mg ruh bo’lishi kerak. Ruh hujayralarda to’planishi mumkinligi sababli, ekish materialini ishlab chiqarish bosqichida ushbu elementning qo’shimcha kiritilishi kambag’al ozuqa moddalarida achitqini keyinchalik ko’paytirishda yaxshi natijalarga erishadi.
Ruhning qo’shimcha kiritilishini hisoblash uchun iqtisodiy koeffitsient taxminan 20 mg/g achitqili asbest asosida amalga oshirilishi mumkin yoki 100 g asbest o’sishi uchun 0,005 g ruh talab qilinadi [40].
Mis koenzim oksidaz bo’lib, achitqining nafas olish metabolizmiga ta’sir qiladi. Mis bo’yicha biomassaning iqtisodiy o’sish koeffitsienti 100 kg asbest/g, ya’ni 100 g asbest o’sishi talab qilinadi 0, 001 g mis.
Marganes bir qator fermentlarni faollashtiradi: dekarboksilaz, degidrogenazlar, oksidaz, peroksidaz, peptidaz, kinaz. Temir, ruh va molibden bilan birgalikda marganes ionlari misning zararli ta’sirini bartaraf etishi mumkin. Ushbu tuzilish elementlari fermentatsion jarayonni rag’batlantiradi, hatto sutda ruh ionlarining kam miqdorda mavjud bo’lsa ham. Biosintez uchun 100 g asbest talab qilinadi, 005 g Mn ⁺².
Mineral oziqlanish elementlari, uglerod manbalari va kisloroddan tashqari, achitqi o’sish omillari yoki o’sish omillari deb ataladigan qo’shimcha moddalarga muhtoj.O’sish omillariga muhtoj organizmlar aukso - kubok deb ataladi. Ular o’sish omillariga bog’liq bo’lmagan organizmlarga qarshi – prototroflar [29].
O’sish omillari orasida aminokislotalar, purinlar va pirimidinlar, shuningdek vitaminlar kabi birikmalar mavjud. Aminokislotalar, purinlar va pirimidinlar – oqsillar va nuklein kislotalarning tarkibiy qismlari; vitaminlar koenzimlarning bir qismidir, odatda fermentning prostetik guruhlari, ya’ni fermentlar bilan mustahkam bog’langan koenzimlardir. Achitqi kofermetlarining tarkibi B guruhining ko’plab vitaminlarini, shuningdek, vitaminlarga tegishli bo’lmagan lipoik kislotani o’z ichiga oladi.Eruvchan vitaminlar ikki guruhga birlashtirilishi mumkin – suvda eruvchan va yog’da eruvchan. Suvda eruvchan vitaminlar: B₁, B₂, B₃, B₅, B₇, B₈, B₉, B₁₂, C; yog’da eruvchan vitaminlar: A, D, E, K.Vitamin B₈ inositit yoki mezoinozit, achitqi uchun vitaminlarga tegishli emas, garchi uning roli hujayra o’sishi va ko’payishida juda yuqori. Achitqi metabolizmida C va B₁₂ vitaminlari ishtirok etmaydi, achitqi ham yog’da eriydigan vitaminlarga muhtoj emas. 1.4-jadval koenzimalar va prostetik guruhlar ba’zi vitaminlarni o’z ichiga olganliginiko’rsatadi [64].
1.4-jadval
Achitqi zamburug’lari tarkibida uchraydigan vitaminlar turi