Mavzuning qisqacha tafsiloti. Ushbu mavzuda biz milliy

 
Sof Investitsiyaga Qarshi Yalpi
Investitsiya.
Yuqorida ko’rib chiqqanimizdek, yalpi xususiy ichki investitsiya (1) asbob-
uskunalarning barcha pirovard xaridlari; (2) barcha qurilish 
ishlari va (3) zahira tovarlarining o’zgarishlaini qamrab oladi. 
“Xususiy” va “ichki” degan so’zlar orqali hukumat 
organlarini emas, balki xususiy ishlab chiqarish 
korxonalari tomonidan qilinadigan xarajatlar haqida so’z 
borayotganini bildiradi, ya’ni investitsiya mamlakat 
tashqarisida emas, balki ichida sodir etilayotganini 
anglatadi. ‘Yalpi’ so’zi barcha investitsiya mansulotlarini 
anglatadi, ya’ni asbobuskunalarni o’rnini bosadigan va 
hozirgi 
yildagi 
mahsulotlarni 
ishlab 
chiqarishda 
ishlatiladigan inshootlar va kapitalni iqtisodiyotning 
aktivlariga kelib qo’shiladigan umumiy qo’shimchalarni 
qamrab oladi. Yalpi investitsiya kapitalni o’rnini 
qoplaydigan va qo’shilgan kapitaldagi investitsiyani tashkil 
etadi. Biroq, sof xususiy ichki investittsiya faqatgina qo’shilgan 
kapital shaklidagi investitsiyani tashkil etadi. Yil mobaynida ishlatilib kelingan 
kapitalning miqdori eskirishi yoki amortizatsiyasi deyiladi. Shunday qilib, Sof 
investitsiya = yalpi investitsiya – amortizatsiya demakdir. Muayyan yillar 
mobaynida, yalpi investitsiya amortizatsiya darajasidan oshib ketadi. Shunday 
qilib, sof investitsiya ijobiydir va kapitalning mamlakat aksiyalari sof investitsiya 
miqdori hisobiga ko’payadi. Grafk 6.2 da tasvirlanganidek, yil oxiridagi kapital 

---

340 
aksiyasi sof investitsiya miqdori hisobiga yilning boshidagi kapital aksiyadan 
oshib ketadi.
9
Yalpi investitsiya amortizatsiya darajasidan doim ham oshib ketishi shart 
emas, albatta. Qachon yalpi investitsiya va amortizatsiya tenglashsa, sof 
investitsiya nolga teng bo’ladi va aksiyadorlar kapitalining hajmida o’zgarishlar 
bo’lmaydi. Qachon yalpi investitsiya amortizatsiyadan pastroq darajada bo’lsa, sof 
investitsiya salbiy ko’rinishni oladi. Unda iqtisodiyot kapital qurilishga sarfl angan 
mablag’ni qisqartirayotgan bo’ladi, ya’ni ishlab chiqarishga qaraganda ko’proq 
kapitaldan foydalanayotgan bo’lib chiqadi va mamlakatning kapital aksiyasi 
qisqaradi. Xuddi shunday voqeya 1930 yillardagi Buyuk Moliyaviy Inqiroz paytida 
sodir bo’lgan edi. Milliy daromadni hisoblovchilar xususiy ichki investitsiyani 
ifodalash uchun I belgisidan foydalanadi va shuning bilan birgalikda, yalpi 
investitsiya uchun g belgisi ishlatiladi. n belgisidan esa sof investitsiyani 
ifodalashda foydalaniladi. Ammo, bu yalpi investitsiya bo’lib, Ig esa YAIMni 
belgilash uchun ishlatiladi.