Мавзунинг қисқача мазмуни

Исмоил Журжоний (1080–1141 йилларда Хоразмда яшаб ижод қилган) тиббиётга оид асарларида (“Ибн Сино ҳақида сўз”, “Хоразмшоҳ хазинаси” ва “Хасталикларни аниқлаш усуллари”) беморлар психологиясига бағишланган бир қанча фикрлар баён қилинган. Шарқ олимлари беморлар психологияси ва руҳий касалликларни ўрганишга катта ҳисса қўшибгина қолмай, улар Марвда, Боғдодда, Қуддусда, Дамашқда беморлар учун шифохоналар очадилар.
X-XI асрларга Шарқда илм-фан ва тиббиёт гуркираб ривожланган бўлса, Европа мамлакатларида эса турғунлик (V-ХV асрлар) ҳукмрон эди. XVI асрдан бошлаб Европада ҳам илм-фан тараққий этиб, буюк кашфиётлар яратилади ва XVI-XVII асрлар уйғониш даври деб аталади. Бу даврда биология ва физиология соҳасида А.Везалий (1514–1564), В.Харвей (1578–1657) каби буюк олимлар етишиб чиқди. А.Везалий бош мияни очиб ўрганиб, руҳий жараёнлар мия суюқликлари бўйлаб оғади, деб мулоҳазани илгари суради.
XVII аср биология ва Психология назарияси ва тарихи модулилари тараққиёти учун муҳим давр бўлиб, жумладан, француз олими Декарт (1596-1650) томонидан хулқ-атворнинг рефлектор (ғайриихтиёрий) табиатга эга эканлигини кашф этилиши, юракдаги мушакларнинг ишлаши (фаолияти) қон айланишнинг ички механизми билан бошқарилаётганлигини тушунтирилиши муҳим аҳамият касб этади. Айниқса, рефлекс (лот. “reflexus” - акс эттириш) организмнинг ташқи таъсирга қонуний равишдаги жавоб реакцияси сифатида талқин қилиниши асаб-мушак фаолиятини объектив тарзда билиш воситасига айланди, сезги, ассоциация, эҳтирос юзага келишини изоҳлашга имкон яратилди.
Психология назарияси ва тарихи модулиининг илмий асосга қурилишида инглиз олими Гоббс (1588-1679) руҳни мутлақо рад этиб, механик ҳаракатни ягона воқелик деб билади ва унинг қонуниятлари психологиянинг ҳам қонуниятлари эканлигини таъкидлайди. Унинг негизида эпифеноменализм (юнон. “epi” - ўта, “phainomenon” - ғайритабиий ҳодиса) вужудга келиб, психология танадаги жараёнларнинг сояси сингари рўй берадиган руҳий ҳодисалар тўғрисидаги таълимотга айланди.
Нидерландиялик олим Спиноза (1632-1677) онгни катта кўламга эга материядан сира қолишмайдиган воқелик, яъни яққол нарса деб тушунтириб, у детерминизм (лот. “demerminata” - белгилайман) принципининг, яъни табиат, жамият ҳодисаларининг, шу жумладан, психик ҳодисаларнинг объектив сабаблари билан белгиланиши ҳақидаги таълимот тарғиботчиси ҳамдир.
Немис мутафаккири