Mavzu;Metr-ritmli hajviy kompozitsiya

61-расм. Меъморий уйғунлик асосида бино этилган обида: Самарқанддаги Ишратхона мақбарасининг тарзи ва тарҳи. . К.С.Крюков
чизмалари.





62-расм. Меъморий уйғунлик асосида бино этилган обида: Қашқадарёдаги Муҳаммад Башоро мақбарасининг тарзи. К.С.Крюков чизмаси.

Бино тарҳини ишлашда миқёсий ўл­чов (модул)дан фойдаланиш, симметрияга асосланиш, бино шакллари томонларини квадрат ва "олтин кесим" нисбатларида чиқариш, уларда мутаносиб пропорцияларни қўллаш, меъморий безакларда гириҳ ва ислимий, мураккаб нақшлардан фойдаланиш, уларни узоқдан ва яқиндан кўринадиган нақшларга бўлиб ишлаш қоидаларига амал қилиш энг оддий тартиблар қаторига кирган.

Биз юқорида бино тарҳининг миқёс тўри (модул тизими)дан фойдаланиб ишланиш тартибини кўриб чиқдик. Энди меъморчиликда кенг тарқалган тоқ, равоқ ва гумбазларни ишлашда Марказий Осиё меъморлари қўллаган оддий ва энг осон усулларга тўхтайлик.
Мирзо Улуғбек бошлиқ Самарқанд "академияси"нинг етук илмий ходими Fиёсиддин Кошийнинг "Ҳисоб калити", Доира ҳақида рисола" асарининг махсус боби меъморчилик ҳандасасига бағишлан­ган бўлиб, унда тоқ, равоқ ва гумбазлар шаклини чиқаришга доир беш хил услубнинг баёни ва чизмалари келтирилган. Коший равоқлар шаклларини турли радиусларда туташадиган кўп марказли айланалардан фойдаланиб чизишни таклиф қилади (63- расм).





63-расм. Уч марказли радиусдан чизилган равоқ (Коший усули).

Меъморчилик доктори Пўлат Зоҳидов Марказий Осиё обидаларига хос ўнлаб гумбаз ва равоқларнинг тузулишини ўрга­ниб чиқиб, Fиёсиддин Кошийнинг равоқ чизиш усулини тўғрилигига ишонч ҳосил қилади. Қизиғи шундаки, Коший кўрсат­ган усуллардан бири Самарқанддаги Амир Темурнинг жомеъ масжиди пештоғига ишланган равоқ шаклини ишлашда ҳам қўлланган экан. Уни ишлашда Коший усулларидан бири - уч марказли айланалардан фойдаланилган. Демак, ушбу услуб меъморларга Кошийгача анча олдин маълум бўлиб меъморчиликда кенг қўлла­нилиб келинган. Коший баён этган усуллар бажарилишига кўра жуда содда бўлиб, улардан лойиҳа ишларида фойдаланишга қулай, қурилишда эса бу усуллар паргор ўрнига оддий газчўп ва режа ипи ёрдамида бажарилган.