Mavzu: Zoologiya fani va uning vazifalari. Hayvonlarning xilma-xilligi va ahamiyati. 1 §

Jo'ja ochadigan va jish bola ochadigan qushlar. Qirg'ovul, bedana, o'rdak, g'oz va tovuq-larning tuxumdan chiqqan jo'-jalarining tanasi par bilan qop­langan va ko'zi ochiq bo'ladi; jo'jalar ko'p o'tmay onasi orqasidan yugurib ketadi. Ular joj'a ochadigan qushlar deyiladi.
Kaptar, qaldirg'och, chumchuq, qarg'a, musicha, laylak hamda barcha yirtqich qushlarning tuxumdan chiqqan jo'jalarining ko'zi yumuq, quloq teshigi yopiq; yalong'och ta­nasi siyrak mayin parlar bilan qoplangan bo'ladi. Ularni ota-ona qushlar boqadi. Bunday qushlar jish bola ochadigan qushlar de­yiladi.
Nasliga g'amxo'rlik qilish. Qushlarning nasliga g'amxo'rlik qilishi tuxum bosish, jo'jalarni boqish, isitish va ularni himoya qilishdan iborat. Ona qushlar biron xavf tug'ilganida dushmaniga tashlanib, jo'jalarini himoya qiladi. Birgalikda uya quradigan qushlar, masalan, chug'urchuqlar dushmanini sezganida ovozi-ning boricha shovqin solib, boshqa qushlarni yordamga chaqiradi. Jo'ja ochadigan qushlarning urg'ochisi xavf tug'ilganida tovush bilan jo'jalarini ogohlantiradi; jo'jalari darhol bekinib oladi. Ona qush esa dushmanga tashlanadi. Yo'rg'a tuvaloqning urg'ochisi yirtqich hayvonning e'tiborini o'ziga tortish va jo'jalaridan uni nariroqqa olib ketish uchun nayrang ishlatadi. U yaralangan holatga kelib qanotlarini sudraganicha yirtqichning oldiga tushib yugura boshlaydi. Qushlar oziq bo'ladigan narsa topganida ham ovoz chiqarib, jo'jalarini chaqirib oladi.
Qushlarning kelib chiqishi. Qushlar qadimgi sudralib yuruv-chilardan kelib chiqqan. Eng qadimgi qush — arxeopteriksning toshga aylangan suyak va patlari topilgan (89-rasmlar). Jag'lari,
daraxtda yashaganligini ko'rsatadi. Lekin arxeopteriks hozirgi qushlarning ajdodi bo'lolmaydi. Ularning ajdodi protoavis hisob­lanadi.
Qushlarning ko'payishi juft hosil qilish, uya qurish, tuxum bosish, bola ochish va bola boqish davrlarini o'z ichiga oladi. Qushlar yirik va qalin po'choqli tuxum qo'yadi. Tuxum ni ko'pincha urg'ochisi, ba'zan urg'ochisi va erkagi navbatlashib bosadi. Tuxumdan chiqqan jo'jalarining tuzilishiga binoan qushlar jo'ja ochadigan va jish bola ochadigan qush­larga bo'linadi. Jish bola ochadigan qushlar murakkab uya quradi, bola-larini boqadi. Ularning bolalari patsiz, ko'zi yumuq bo'lib tug'iladi. Qushlar qadimgi sudralib yuruvchilarning havo muhitiga moslashishi tufayli kelib chiqqan. Eng qadimgi qush — arxeopteriksning qazilma qoldiqlari topilgan.
Mustahkamlash:

1. 
   Qaysi qushlar doimiy juft hosil qiladi?
   
2. 
   Qaysi qushlarning jufti doimiy bo'lmaydi?
   
3. 
   Qushlarning uyasi qanday shakllarda bo'ladi?
   
4. 
   Qushlar tuxumi qanday tuzilgan?
   
5. 
   Jo'ja ochadigan qushlar uchun xos bo'lgan belgilar nimadan iborat?
   
6. 
   Jish bola ochadigan qushlar uchun xos xususiyatlar nimadan iborat?
   

Uyga vazifa:
1. Kakku o'z tuxumini:

1. 
   kosasimon uyasiga qo'yadi;
   
2. 
   daraxt kovagidagi uyasiga qo'yadi; d) boshqa qushlar uyasiga tashlab ketadi.