Mavzu: Zoologiya fani va uning vazifalari. Hayvonlarning xilma-xilligi va ahamiyati. 1 §

Sezgi organlari. Qushlarning ko'zi juda yaxshi rivojlangan. Ayrim qushlarning ko'zi odamnikidan 100 marta o'tkirroq bo'ladi. Ular rangni ham yaxshi ajrata oladi. Qushlar yaxshi eshitadi, lekin hidni yaxshi ajrata olmaydi.
Nerv sistemasi. Qushlarning bosh miyasi ancha yirik va mu­rakkab tuzilgan (86-rasm). Ularning xilma-xil xatti-harakatlari bosh miyaning, ayniqsa, oldingi yarimsharlarning kuchli rivojlanganligi bilan bog'liq. Qushlarning miyachasi po'stlog'ida burmalar ko'p bo'ladi. Ularning xilma-xill murakkab harakatlari miyacha bilan bog'liq. Lekin ularning ko'pchilik xatti-harakatlari (urchish, uya qurish, tuxum bosish, bola boqish) tug'ma instinkt hisoblanadi.
Qushlarning hayoti davomida ham turli xil shartli reflekslar hosil bo'lib turadi. Masalan, tuxumdan chiqqan jo'jalar dastlab ko'zga ko'ringan hamma narsani cho'qib ko'radi. Keyinchalik ular yeb bo'ladigan va yeb bo'lmaydigan narsalarni farq qilishni o'rganadi; o'z egasini taniydigan, uning ovoziga e'tibor beradi­gan bo'lib qoladi.
Qushlarning havoda chamalab yo'l topish xususiyati ham yaxshi rivojlangan. Bu xususiyat qushlarning uchib ketishi va uchib kelishida katta ahamiyatga ega.
Q

86-rasm. Qush bosh miyasining tuzilishi:
A — ustki tomondan ko'ri-nishi; В — yon tomondan ko'rinishi: 1 — miya katta yarimsharlari; 2 — o'rta miya; 3 — miyacha; 4 — uzunchoq miya.


ushlar turli tovushlar yordamida o'zaro aloqa qiladi. Ular sayrash bilan birga notinchlik, qo'rqinch, chaqiriq kabi holatlarni bildiruvchi tovushlar chiqarib, o'z turi individlari bilan o'zaro munosabatda bo'ladi. Qarg'a, mayna, qorayaloq va, ayniqsa, to'tilar ayrim so'zlar va hatto iboralarni eslab qolib, takrorlashi mumkin.
Qushlar tumshug'i va hazm qilish organlarining tuzilishi oziqlanish tarziga bog'liq. Qushlar oshqozoni oldingi — bezli va keyingi — muskulli bo'lmalardan iborat. Ichagi kloakaga ochiladi. Nafas olishda o'pka bilan birga havo pufaklari ham ishtirok etadi. Uchayotgan qush bir marta olingan havodan ikki marta nafas oladi. Qushlarning yuragi to'rt ka-merali, arteriya va vena qoni ajralgan; yurakdan organlarga arteriya qoni oqadi.
Mustahkamlash:

1. 
   Qushlarning hazm qilish sistemasi qanday tuzilgan?
   
2. 
   Qushlar qanday nafas oladi?
   
3. 
   Qushlarning qon aylanish sistemasi qanday tuzilgan?
   
4. 
   Qushlarning bosh miyasi qanday tuzilgan?
   
5. 
   Qushlar hayoti davomida qanday refiekslar hosil bo'ladi?
   
6. 
   Qushlarning qaysi sezgi organlari rivojlangan?