Mavzu: Zoologiya fani va uning vazifalari. Hayvonlarning xilma-xilligi va ahamiyati. 1 §

Kaptarsimonlar turkumi. Shahar va qishloqlarimiz ko'chalari va xiyobonlarida ko'k kaptar va musicha ko'p uchraydi. Ko'k kaptar to'kilgan donlar, yovvoyi o'tlarning urug'ini terib yeydi; jarliklar, qoyalar, tashlandiq imorat va baland binolarning chordoqlariga uya quradi. Ko'k kaptar xonaki kaptar zotlarining nasi boshi hisoblanadi.
M

usichalar ko'pincha oziq axtarib odamlar yashaydigan uy-larga ham kirib qoladi. Ular har xil don, sabzavot va mevalar-ning urug'lari bilan oziqlanadi; juft bo'lib yashaydi; yil davo-mida 5 marta bola ochadi.
Cho'l qushlari. Ochiq dasht va cho'llarda pana joy topish qiyin. Bu joylarda yashaydigan qushlar yerdan oziq qidiradi; yerga tuxum qo'yib, bola ochadi. Cho'l qushlarining oyoqlari va bo'yni uzun va baquvvat, patlari yer rangida bo'ladi. Bu hoi ularga dushmanlaridan oson qo-chib qutilishiga va ularni uzoq-dan payqashga yordam beradi.
Tuvaloqlar tur­kumi. Tuvaloqlar — yirik, tez yuguradigan qushlar, O'z-bekistonda uchraydigan yo'rg'a tuvaloqning patlari yer rangida bo'lganidan uzoqdan ko'zga tashlanmaydi. U yovvoyi o'sim-liklar bargi, novdasi, urug'lari, yer osti tuganaklari, har xil hasharotlar, kaltakesaklar va mayda kemiruvchilar bilan oziqlanadi; juft bo'lib yashaydi. Urg'ochisi tuproq ustidagi chu-qurchaga bir nechta tuxum qo'yib bosib yotadi.
Yo'rg'a tu­ valoq (92-rasm) noyob qush sifatida O'zbekiston Respublikasi "Qizil kitobi"ga kiritilgan.
Tuyaqushsimonlar turkumi. Tuyaqush-lar — eng yirik qushlar bo'lib, qanotlari patlari yelpig'ich hosil qilmaydi; toj suyagi ham bo'lmaydi. Ular uchmaydi, ammo kuchli va uzun oyoqlari yordamida tez yuguradi. Oyoqlari ikki barmoqli. Tovoni qalin teri bilan qoplanganidan issiq qumda ham oyoqlari qizib ketmaydi. Tuyaqushlar yovvoyi o'simliklar urug'i, yirik hasharotlar bilan oziqlanadi. Afrika tuyaqushining bo'yi 3 m ga, vazni 100 kg ga boradi. U soatiga 60—70 km tezlikda yugura oladi. Tuyaqushlar Afrika dashtlarida kichik gala bo'lib yashaydi. Erkak tuyaqush tumshug'i bilan yerni kovlab uya yasaydi. Urg'ochisi uyaga 4—9 ta tuxum qo'yadi. Tuxumlarining vazni 1,5 kg ga yetadi. Tuxumlarni kunduzi urg'ochisi, kechasi erkagi bosib yotadi.
Mustahkamlash:

1. 
   Vohalarda qanday qushlar ko'proq uchraydi?
   
2. 
   Qaldirg'och havo muhitiga qanday moslashgan?
   
3. 
   Chumchuqsimonlar qanday foyda keltiradi?
   
4. 
   Cho'l va dasht qushlari yashash muhitiga qanday moslashgan?
   
5. 
   Tuvaloqlar qanday hayot keehiradi?