Mavzu: Zoologiya fani va uning vazifalari. Hayvonlarning xilma-xilligi va ahamiyati. 1 §

3. Yangi mavzu bауоni
Toshbaqalar. Toshbaqalar tanasi orqa va qorin tomondan suyak hamda muguzdan iborat mustahkam kosa — qalqon bilan qoplan­gan. Kosa qovurg'alar, umurtqalar va o'mrov suyaklari bilan tu-tashgan. Biron xavf tug'ilganida toshbaqa boshi, oyoqlari va dumi-ni kosasi ichiga tortib oladi. Toshbaqaning bo'yni uzun, boshi juda harakatchan bo'ladi. Tili yo'g'on va go'shtdor, tishlari rivojlanma-gan, jag'lari shoxsimon plastinkalar bilan qoplangan. Ko'zi va hid bilish organlari yaxshi rivojlangan. Umurtqa pog'onasida bo'~ yin va dum umurtqalari o'zaro harakatchan, boshqa umurtqalari orqa kosasi bilan harakatsiz birikkan (78-rasm).
K



78-rasm. Toshbaqalar:
1- botqoq toshbaqasi; 2- cho’l toshbaqasi;


o'pchilik toshbaqalar quruqlikda, ayrim turlari suv hav-zalarida hayot keehiradi. Chuchuk suvda hayot kechirishga mos­lashgan turlarining barmoqlari orasida suzgich pardasi bo'ladi. Dengiz toshbaqalarining oyoqlari eshkak vazifasini o'taydi.
Mamlakatimizning cho'l va adirlarida O'rta Osiyo toshbaqasi keng tarqalgan. Toshbaqa yovvoyi o'simliklar maysalari bilan oziqlanadi. Ba'zan bug'doy va beda maysalarini yeb, birmuncha ziyon keltiradi.
Jazirama yoz boshlanishi bilan adirlarda toshbaqa-ga oziq bo'ladigan o'simliklar qovjirab qoladi. Toshbaqa esa kuz kirgunicha uyquga ketadi. Kech kuzda havo soviy boshlagach, u pana joylarga bekinib olib, qishki uyquga kiradi.
Yevropaning janubida botqoq toshbaqasi uchraydi. Toshbaqa yaxshi suzadi va sho'ng'iydi; suvda uchraydigan umurtqasiz hayvonlar bilan oziqlanadi. Uzoq Sharq suv havzalarida yashay­digan terili toshbaqaning kosasi bo'lmaydi.
Tropik dengizlarda hayot kechiradigan dengiz toshbaqasi juda yirik, og'irligi 300 kg dan oshadi. Toshbaqa eshkaksimon oyoq­lari yordamida suvda suzadi; faqat tuxum qo'yish uchun qirg'oqqa chiqadi.