Мавзу: Ўзбек халқ эртаклари асосида майда пластик композициялар яратиш

X ,=0); 6.2-shakl, b da aylananing 3/4 qismiga silliqlangan qisilgan o‘ramlar (S_k=0,25d,
^=0). 6.2-shakl, с da o‘ramning³/4 qismiga sil­liqlangan qisilgan o‘ramlar [S_k=0,25d,
X =0,25 (t-d)] tasvirlan- gan.
Vint prujinalarning o‘ramlar soni to‘rttadan ortiq bo‘lganlarini ikki chetidan tayanch o‘ramlardantashqari bir- ikkitadan o‘ram tasvirla­nadi (6.3-shakl). Qolgan o‘ramlar chizilmaydi.
Bular prujinaning bo‘ylamasiga o‘ramlar kesimining markazlaridan o‘tgan simmetriya o'qlari bilan almashtiriladi.
Siiindrik prujinaning yoyilmasining uzunligi (6.4-shakl,a,b,c) quyidagi for- muladan foydalanib, taxminiy aniqlanadi:
^L=7tD0 r ^П1
bunda, D ,_r - prujinaning o‘rta diametri, iij- to‘liq o‘ramlar soni.
Pruj inalar qirqimda 6.5-shakl va 6.6-shakl, a da ko‘rsatilgandek tasvirla­nadi. Kesuvchi tekislik vintli prujinaning simmetriya o‘qidan o‘tgan boMsa, pruj inalar qirqimda faqat o‘ramlarning kesimi bilan tasvirlashga ruxsat ber- iladi (6.6-shakl, b).
Cho‘zilishga ishlaydigan prujinalarning o‘ramlari bir-biriga qisilgan bo‘ladi. Ularning ikki tomoni ilmoq bilan tugagan boMib, bu ilmoqlarbittatekislikka yoki o‘zaro perpendikular ikkitatekislikkajoylashgan boMadi. Birtekislikka joylashganlaming ilmoqlari bir (6.7-shakl,a,b,c) yoki qarama-qarshi tomon- ga ochilishi mumkin. Cho‘zilishga ishlaydigan prujinaning ish chizmasi 6.7-
shakl,с da tasvirlangan.
Buralish vintli prujina o‘ramlarorasida oraliq (zazor) bo‘ ladi. U berilgan t qadamgatengbo‘ ladi (6.8-shakl, a, b, c). Prujinaning oxirlaridagi chiqib turgan qismlari 90° burchak ostida yoki prujinaning o‘qi bo‘ylab joylashgan bolishi mumkin.
Prujinalaming tasvirda quyidagi oMchamlari: tashqi diametri D (gilzaning kontrol diametri Dg), uzunligi L, erkin vaziyatdagi qadami t va pruj ina simining ko‘ndalang kesimi d(BxS) beriladi. Ish chizmani bajarish paytida harfiy bel­gilar son qiymatlar bilan almashtiriladi.

3. 
   §. Spiralsimon va plastinkasimon prujinalar
   

Spiralsimon tekis prujinalami chizishda chizmada kuch sinash diagram- masidan boshqa val va barabanning oMchamlarini ko‘rsatish bilan prujinan­ing mahkamlash sxemasi joylashtiriladi (6.9-shakl). Spiral prujinaning kuch diagrammasida barabanning aylanishlari soni i|/ , i|/ , \j/ va mos keladi­gan momentlar- M,, M₂, M₃.

Kuch bilan sinash paytida prujinaning mahkamlash sxemasi




6.10-shakI

1. 
   Plastinkasimon prujinalaryuk ko‘taradigan mashina (chigMr) ning xrapo- voy mexanizmiga (6.10-shakl,a), soat mexanizmiga va shunga o‘xshashlarga qoMlaniladi. Plastinkasimon prujinachizmasida kuch sinash diagrammasidan boshqa ish bajarish nuqtasidan mahkamlangan joygacha boMgan oMchamlar ham ko‘rsatiladi (6.10-shakl, b).Prujinaning qanday xillarini bilasiz?
   
2. 
   Prujinachizishda qanday shartliklarqo‘llaniladi?
   
3. 
   Pruj inaning ish chizmasiga qanday texnik talablar qo‘y iladi?
   
4. 
   Prujinatayyorlashda uning texnik talablariga qanday ma’lumotlar kir- itiladi?
   
5. 
   Chizmada prujinaning kuch sinash diagrammasi nima uchun ko‘rsatiladi?
   

6. 
   Prujina amalda qanday vazifani bajaradi?bob. UZATMALAR
   

1. 
   §. Umumiy ma’Iumot
   

Harakat tezligini o‘zgartirib berish uchun xizmat qiladigan mexanizmlar- ga mexanik uzatmalaryoki oddiy qilib uzatmalardeyiladi. Mexanik uzat- malar ichida eng ko‘p tarqalgani aylanadigan harakatni uzatadigan mex- anizm bo‘lib, u harakatni bir maromda bo‘lishini ta’minlaydi va oddiy tuzil- ishga ega.
Biz bundan keyin faqat aylanma harakatni uzatadigan mexanizmlarni o‘rganamiz. Shuning uchun uzatma deganda aylanma harakatni uzatadigan mexanizm nazarda tutiladi.
Ko‘pchilikhollardamashinaning ishchi qismlarining ish rejimi dvigalelning optimal tezligi bilan mos kelmaydi.
Uzatma tezlikni aksariyathol- larda pasaytiradi, ayrim hol- larda oshiradi; harakat yo‘nalishini o‘zgartiradi; bir ko‘rinishdagiharakatni boshqa ko‘rinishdagi harakatgaaylan- tiradi; birdvigateldan birnech- ta mexanizmlarga harakat uzatiladi.
Harakatni beruvchi val- yetakchi val, harakatni oluv- chi val-yetaklanuvchi val deb aytiladi. Uzatma harakatni yetakchi valdan yetaklanuv- chi valga uzatish usuliga qarab ikkigabo‘linadi: l)bevosita kontaktli uzatma - friksion, tishli, «vint-gayka»; 2) bukilu- vchan bog‘lanishli uzatma - tasmali, zanjirl i (7.1 - shakl).
Uzatmaning ishlash prinsipi bo‘yi^cha uzatma ₇


ikki turga boMinadi: ishqalanishli uzatma - friksion, tasmali; ilashmali uzatma

• 
  tishli, zanjirli, «vint-gayka» turdagi uzatma (7.1- shakl).
  

2. 
   §. Friksion uzatmalar
   

1.