Mavzu: Zamonaviy axborot uzatish va saqlash vositalari Reja

 
Axborotning mazmuni va turi.
Muloqot jarayonida aloqa ishtirokchilari 
oldida nafaqat ma'lumot almashish, balki sheriklar tomonidan uning etarli darajada 
tushunilishiga erishish vazifasi turibdi. Ya'ni, shaxslararo muloqotda, alohida 
muammo sifatida, kommunikatordan qabul qiluvchiga kelgan xabarni sharhlash 
alohida o'rin tutadi. Muloqot to'siqlarni keltirib chiqarishi mumkin. 
Kommunikativ 
to'siq
- Bu aloqa sohasida sheriklar o'rtasida ma'lumotni etarli darajada uzatish 
uchun ijtimoiy yoki psixologik to'siqdir. 
 
Aloqa jarayonining modeli
odatda besh elementni o'z ichiga oladi: 
kommunikator - xabar (matn) - kanal - auditoriya (qabul qiluvchi) - fikr. 
Muloqotda ma'lumot almashishning asosiy maqsadi turli vaziyatlar yoki 
muammolar bo'yicha umumiy fikr, yagona nuqtai nazar va kelishuvni 
rivojlantirishdir.
Bu mexanizm bilan tavsiflanadi 
teskarialoqa
. Ushbu mexanizmning 
mazmuni shundan iboratki, shaxslararo aloqada ma'lumot almashish jarayoni, 
xuddi shu kabi, ikki baravar ko'payadi va mazmunli jihatlardan tashqari, qabul 
qiluvchidan kommunikatorga kelib tushadigan ma'lumotlar, qabul qiluvchining 
kommunikatorning xatti-harakatlarini qanday qabul qilishi va qanday baholashi 
to'g'risidagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. 
Axborot uzatish ommaviy axborot vositalarining rivojlanish tarixi jamiyat 
taraqqiyoti tarixining ajralmas qismi bo'lib, axborot almashish zarurati ularni 
qondirish uchun mavjud texnik imkoniyatlardan doimo oshib kelgan. 
Axborot har doim jamiyat va shaxs hayotida katta rol o'ynagan. Qadim 
zamonlardan beri ma'lumotlarga egalik, axborot sohasidagi ustunlik hukmron 
ijtimoiy guruhning kuchga ega bo'lishi uchun zaruriy shart edi. 

---

Axborotni uzatish va saqlash uchun aloqa zarurati insoniyat jamiyatining 
rivojlanishi bilan birga paydo bo'ldi va rivojlandi. Hozirgi vaqtda, inson 
faoliyatining axborot sohasi insoniyat jamiyati va davlatning intellektual, iqtisodiy 
va mudofaa qobiliyatlarini belgilovchi omil ekanligi haqida allaqachon bahslashish 
mumkin. Insoniyat tsivilizatsiyasining dastlabki belgilari paydo bo'la boshlagan 
paytda, odamlar o'rtasidagi aloqa vositalari (aloqa vositalari) yashash 
sharoitlarining o'zgarishiga, madaniyat va texnologiyaning rivojlanishi bilan 
doimiy ravishda takomillashib borgan. 
Xuddi shu narsa ma'lumotni yozish va qayta ishlash vositalariga ham 
tegishli. Bugungi kunda ushbu vositalarning barchasi ishlab chiqarish jarayoni va 
kundalik hayotimizning ajralmas qismiga aylandi. 
Qadim zamonlardan beri tovush va yorug'lik odamlarga uzoq masofalarga 
xabarlarni etkazishga xizmat qilgan. 
Rivojlanishining boshida bir odam, o'z qabiladoshlariga xavf to'g'risida 
ogohlantirgan yoki ovga chaqirgan, qichqirgan yoki taqillatgan holda signal 
bergan. Tovush bizning og'zaki muloqotimizning asosidir. Ammo suhbatdoshlar 
orasidagi masofa katta bo'lsa va ovoz kuchi etarli bo'lmasa, yordamchi vositalar 
kerak bo'ladi. Shuning uchun odamlar "texnika" dan foydalanishni boshladilar - 
hushtak, hayvonlarning shoxlari, mash'alalar, o't o'chiruvchilar, barabanlar, gonglar 
va o'q otish, o'q otish va raketalar ixtiro qilinganidan keyin. Maxsus xabarchi 
odamlar paydo bo'ldi, xabarlarni etkazadigan va tarqatadigan xabarchilar xalqning 
egalariga irodalarni e'lon qildilar. Italiyaning janubida, dengiz bo'yidagi ba'zi 
joylarda, yaqin vaqtgacha qorovul postlarining xarobalari saqlanib qoldi, shundan 
Normans va Saracensning yaqinlashishi haqidagi xabar qo'ng'iroq sadolari orqali 
etkazildi. 
Qadim zamonlardan beri yorug'lik ham axborot tashuvchisi sifatida 
ishlatilgan. Birinchi "aloqa tizimlari" aholi punktlari atrofida maxsus qurilgan 
minoralar yoki minoralarda, ba'zan esa faqat daraxtlarda joylashgan qo'riqlash 
postlari edi. Dushman yaqinlashganda signal olovi yondi. Yong'inni ko'rib, ular 
qo'riqchi postida o't o'chirishdi va dushmanlar kutilmaganda aholini tutib 

---

olisholmadi. Xabarchilar uchun ot almashtirish stantsiyalari yaratilmoqda. 
Maydonlar va raketalar hali ham "axborot xizmatini" dengizda va tog'larda olib 
borishadi. 
Faqat "signal" turidagi individual signallarni emas, balki turli xil xabarlarni 
uzatish zarurati turli xil xabarlar farq qilganda "kodlar" dan foydalanishga olib 
keldi, masalan, yong'inlarning soni va joylashuvi, hushtaklar soni va barabanga 
zarba berish chastotasi va boshqalar. Miloddan avvalgi II asrda yunonlar "afsun" 
harflarini uzatish uchun mash'al birikmalaridan foydalanganlar. Dengizda turli xil 
shakllar va ranglarning signal bayroqlari keng qo'llaniladi, bundan tashqari, xabar 
nafaqat bayroqlarning o'zi, balki ularning nisbiy holati, shuningdek "semafora" - 
qo'llarning bayroqlari (kun davomida) yoki chiroq (kecha) holatini o'zgartirib 
xabarni uzatish orqali aniqlanadi. bayroqlar yoki semaforlarning "tilini" bilish, 
uzatiladigan xabarlarni uzatish va qabul qilish. 
Ovoz va yorug'likdan foydalanib signal uzatish usullarini ishlab chiqish 
bilan bir qatorda, ma'lumotni yozib olish va saqlash usullari va vositalarini ishlab 
chiqish. Avvaliga bu g'orlardagi daraxtlar va devorlardagi turli xil to'rlar edi. Uch 
ming yil muqaddam g'orlarning devorlariga urilgan rasmlarga ko'ra, biz hozirgi 
uzoq vaqtlarda ajdodlarimiz hayotining individual jihatlari to'g'risida tasavvurga 
ega bo'lishimiz mumkin. Saqlash shakli va uni amalga oshirish vositalari sifatida 
asta-sekin takomillashtirildi. Bir qator ibtidoiy chizmalardan odam asta-sekin 
mixxat va ierogliflarga, so'ngra yozilgan fonetik harflarga o'tadi. 
Tovush va yorug'lik axborotni uzatishning muhim vositasi bo'lib kelgan va 
shunday bo'lib qolmoqda, ammo ularning ibtidoiyligiga qaramay, yong'in va ovoz 
signallari odamlarga ko'p asrlar davomida xizmat qilgan. Shu vaqt ichida 
signalizatsiya texnikasini takomillashtirishga urinishlar bo'ldi, ammo ular keng 
amaliy qo'llanilmadi. 
Insoniyat jamiyati tarixida axborotni saqlash, uzatish va qayta ishlash 
rivojlanishi notekis bo'lgan. Insoniyat tarixida bir necha bor "axborot inqiloblari" 
deb nomlanadigan axborot sohasida tub o'zgarishlar ro'y berdi. 

---

Birinchi axborot inqilobi yozuv ixtirosi bilan bog'liq. Yozuv bilimlarni 
to'plash va tarqatish, bilimlarni kelajak avlodlarga etkazish uchun imkoniyat 
yaratdi. Yozuvni o'zlashtirgan tsivilizatsiya, boshqalarga qaraganda tezroq 
rivojlanib, yuqori madaniy va iqtisodiy darajaga ko'tarildi. Misollar Misr, 
Mesopotamiya mamlakatlari, Xitoy. Ushbu inqilob davomida piktografik va 
ieroglifdan alifbo tartibiga o'tish juda muhim bo'ldi. bu yozishni osonlashtirdi va 
ko'p jihatdan Evropadagi tsivilizatsiya markazlarining ko'chib ketishiga yordam 
berdi. 
Ikkinchi axborot inqilobi (16-asr o'rtalari) tipografiyani ixtiro qilinishi bilan 
bog'liq edi. Bu nafaqat ma'lumotni tejash, balki unga ommaviy kirish imkoniga 
ham ega bo'ldi. Savodxonlik ommaviy hodisaga aylanib bormoqda. Bularning 
barchasi fan va texnikaning rivojlanishini tezlashtirdi, sanoat inqilobiga yordam 
berdi. Umumjahon tsivilizatsiyasining boshlanishiga hissa qo'shgan kitoblar 
mamlakatlar chegaralarini kesib o'tdi. 
Uchinchi axborot inqilobi (19-asr oxirlari) aloqa taraqqiyoti natijasida 
yuzaga keldi. Telegraf, telefon, radio har qanday masofada ma'lumotlarni tezkor 
ravishda uzatishga imkon berdi. Aynan shu tarixiy davrda, bugungi kun 
"globallashuv" deb nomlanadigan jarayonning embrionlari paydo bo'ldi. Axborot 
uzatish vositalarining rivojlanishi ishonchli va yuqori tezlikdagi aloqa kanallariga 
muhtoj bo'lgan fan va texnikaning jadal rivojlanishiga katta hissa qo'shdi. 
To'rtinchi axborot inqilobi (XX asrning 70-yillari) mikroprosessor 
texnologiyasi va xususan shaxsiy kompyuterlarning rivojlanishi bilan bog'liq. 
E'tibor bering, bu yigirmanchi asrning o'rtalarida kompyuterlarning paydo bo'lishi 
emas, balki axborot inqilobiga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatgan mikroprosessor 
tizimlari. Ko'p o'tmay, kompyuter telekommunikatsiyalari paydo bo'ldi, bu 
ma'lumotlar saqlash va olishni tubdan o'zgartirdi. Bu to'rtinchi axborot inqilobi 
jamiyat rivojlanishidagi shu qadar muhim o'zgarishlarga turtki bo'lganki, uni 
tavsiflash uchun yangi atama paydo bo'lganmi? "Axborot jamiyati". 

---

XX asr davomida signalchilar ma'lumot uzatish tezligini oshirishga 
intilishdi. Ko'proq ma'lumotni yuborish zarurati birinchi bo'lib telegrafdan 
telefonga, so'ngra radioga o'tdi. 
Yigirmanchi asrda temir yo'llar dunyo bo'ylab materiallar va mahsulotlarni 
tashiydigan transport tarmog'ini yaratdi. Ular sanoat jamiyatining rivojlanishiga 
imkon berdi. 
Raqamli aloqa tarmoqlari yangi muhim inqilobning boshlanishini belgilab 
qo'ydi, bunda axborot muhim rol o'ynaydigan jamiyat uchun zarur bo'lgan 
ma'lumotlarni uzatuvchi texnologiyalar taqdim etildi. Tarmoqlar allaqachon 
sanoat, ta'lim va davlatga kirib borgan. Ular dunyo haqida bizning tushunchamizni 
o'zgartira boshladilar, geografik masofalarni qisqartirdilar va tez-tez va samarali 
ta'sir o'tkazadigan yangi odamlar jamoalarini shakllantirdilar. Eng muhimi, 
tarmoqlar sonining o'sishi portlash xarakterida. Inqilob allaqachon boshlangan.