Mavzu: Yalpi talab -yalpi taklif. Reja; kirish yalpi talab tushunchasi, yalpi talab egri chizig‘i va uning hajmiga ta’sir qiluvchi omillar

2. Samaradorlikning o‘zgarishi. Samaradorlik - bu 2-bobda aytganimizdek, milliy ishlab chiqarish real hajmining sarflangan resurs miqdoriga nisbatidir. Boshqacha aytganda, samaradorlik - bu xarajat birligiga to‘g‘ri keluvchi ishlab chiqarishning o‘rtacha hajmi yoki ishlab chiqarish real hajmi ko‘rsatkichidir. Boshqa sharoitlar o‘zgarmay qolganda bir ishchi hisobiga ko‘proq miqdorda mashina va uskunalardan foydalanish, ishlab chiqarish texnologiyasini takomillashtirish; ancha bilimli va malakali ishchi kuchini qo‘llash kabi omillarning o‘zaro ta’siri samaradorlikning o‘sishi va yalpi taklifning oshishiga olib keladi. Qisqacha qilib aytganda, mahsulot birligiga xarajatlar kamayganda samaradorlikning oshishi yalpi taklifning oshishiga, aksincha, unumdorlikning kamayishi natijasida mahsulot birligiga harajatlarning ko‘payishi yalpi taklifning qisqarishiga olib keladi.
3. Huquqiy me’yorlarning o‘zgarishi. Korxonalar o‘z faoliyatida amal qiladigan huquqiy me’yorlarning o‘zgarishi mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan xarajatlarni va yalpi taklifni o‘zgartirishi mumkin.
Huquqiy me’yorlar o‘zgarishining ikki turi mavjud:
a) soliq va subsidiyalarning o‘zgarishi;
b) davlat tomonidan tartibga solish tavsifi va usullarining o‘zgarishi.
Korxonalardan olinadigan soliqlar (qo‘shilgan qiymat solig‘i, ish haqi fondiga nisbatan ajratmalar)ning ko‘payishi mahsulot birligiga xarajatlarni ko‘paytirishi va yalpi taklifni qisqartirishi mumkin. Korxonaga davlat tomonidan beriladigan subsidiyalarning ortishi yoki soliq yukining kamayishi ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytiradi va yalpi taklifni oshiradi.
Davlat tomonidan tartibga solish tavsifi va usullarining o‘zgarishi ham ko‘p hollarda mahsulot birligiga ishlab chiqarish xarajatlarini va shu orqali yalpi taklifni o‘zgartiradi.
Yuqorida yalpi talab mamlakat miqyosida uning hamma bo‘limlarida va tarkibiy qismlarida mavjud bo‘lib, turli tovar va xizmatlarni sotib olishga mo‘ljallangan pullar miqdori sifatida, yalpi taklif esa butun mamlakatdagi hamma tarmoqlarda va hududlarda, hamma korxona va tashkilotlarda sotish uchun ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlarning yalpi miqdori sifatida namoyon bo‘lishini ifodalagan edik.
Endi Shuni ta’kidlash joizki, milliy bozorda, oldi-sotdi jarayonida pul egalari, Ya’ni talab qiluvchilar qo‘lidagi pullar tovar va xizmatlar egalariga, aksincha yaratilgan tovar va xizmatlar esa pul egalari qo‘liga o‘tishi lozim. Boshqacha aytganda tovarlar dunyosi bilan pul dunyosi qarama-qarshi oqim hosil qiladi. Buning uchun esa pul egalari sotib olmoqchi bo‘lgan tovar va xizmatlar tarkibi, miqdori, sifati hamda narxi bo‘yicha ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlar turi, miqdori, sifati hamda qiymati bilan mos tushishi lozim. Bunday moslikning qanchalik ta’minlanishi ko‘pdan-ko‘p bozor orqali aniqlanadi va tartibga solinadi. Bu moslik darajasi yalpi talab va yalpi taklif o‘rtasidagi nisbat va uning o‘zgarishi orqali aniqlanadi.
Yalpi talab va yalpi taklif o‘rtasidagi nisbatni quyidagicha ifodalash mumkin (6-chizma).

Iste`mol tovarlari ijtimoiy nafliligi: turlari, miqdori, sifati

Iste`mol tovarlari ijtimoiy nafliligi: turlari, miqdori, sifati


═


Narxi

Ijtimoiy qiymati



═


Yalpi talab miqdori

Yalpi taklif miqdori
═

Investisiya tovarlari va ishchi kuchi ijtimoiy nafliligi: turlari, miqdori va sifati

Investisiya tovarlari va ishchi kuchi ijtimoiy nafliligi: turlari, miqdori va sifati

═

Narxi

Ijtimoiy qiymati

═