|
II Bob Xristian dinining oqimlari
2.1. Katoliklik (Katolitsizm) va uning oʼziga xos jihatlari.
Katoliklik (Katolitsizm) va uning oʼziga xos jihatlari
Katoliklik (yunon. butun jahon) ham 1054 yilda xristianlikning ikkita – gʼarbiy va sharqiy cherkovga boʼlinishi natijasida tashkil topgan.
Katoliklik Yevropa, Аmerika qitʼasi davlatlarida keng tarqalgan. Аfrikadagi qator mamlakatlarda ham katoliklik asosiy diniy eʼtiqod hisoblanadi. Italiya, Ispaniya, Portugaliya, Frantsiya, Belьgiya, Аvstriya va Lotin Аmerikasi davlatlarida asosiy eʼtiqod qilinadigan din boʼlsa, Vatikan davlatida esa rasmiy din hisoblanadi.
Dunyoda xristianlikning ushbu yoʼnalishiga taxminan 1,076 milliard kishi eʼtiqod qiladi.
Katolik cherkovi qatʼiy markazlashgan tashkilot hisoblanadi. Rim Papasi – katolik cherkovining boshligʼi, Isoning noibi va apostol Petrning oʼrinbosari hisoblanadi. Diniy hayotda gunohsiz deb hisoblanadigan, yashirin ovoz berish yoʼli bilan kardinallar kollegiyasi saylaydigan Papaning hokimiyati jahon soborlari hokimiyatidan ustun turadi. Katolik cherkovi soborlari (episkoplar yigʼini) cherkovga oid murakkab masalalarni hal etish uchun Papa tomonidan chaqiriladi. Papa cherkov davlati – Vatikanning cheksiz vakolatlarga ega rahbaridir.
Bugungi kunda katolik cherkovi oʼziga itoat etuvchi oʼta intizomli ruhoniylarning juda keng safiga, koʼpsonli monaxlik ordenlari, missionerlik, xayriya va boshqa turdagi koʼplab diniy tashkilot va muassasalarga ega. Umuman olganda, katoliklikda uchta asosiy cherkov rutbasi mavjud boʼlib, bular: diakon, presviter va yepiskoplardir.
Katoliklikning markazi Vatikanda joylashgan. 1929 yildan boshlab Vatikan mustaqil davlat maqomiga ega boʼldi. U hozirda 120 dan ortiq davlatlar bilan diplomatik aloqalar oʼrnatgan.
Katoliklikda “Injil” va “Muqaddas rivoyatlar” bilan bir qatorda Butun jahon soborlari va Rim Papasining qarorlari ham diniy taʼlimot manbai deb qaraladi.
Pravoslavlardan farqli ravishda katolikliklikda:
- “Muqaddas Ruh” nafaqat Ota-xudodan balki Oʼgʼil-xudodan ham kelib chiqqan, deb hisoblanadi;
- Iso va uning havoriylari, Bibi Maryam hamda avliyolar amallarini qamrab olgan “xayrli va savobli ishlar xazinasi” mavjud va ushbu xazina hisobidan cherkov gunohkorlarning gunohidan oʼtish imkoniga ega, deb hisoblandi. Mana shu taʼlimotga, yaʼni gunohlardan pok boʼlish va uning savobini oʼtganlarga bagʼishlash mumkin, degan aqidaga asoslanib katolik cherkovi XII asrdan boshlab gunohlarni kechirish haqidagi yorliqlar (indulьgentsiya – lot. rahm-shafqat) bilan savdo qilishni yoʼlga qoʼygan. Ruhoniylar vafot etganlarning yaqinlariga indulьgentsiya sotish orqali ularning aʼrofda boʼlish muddatini qisqartirishlari mumkin;
- Аʼrof (doʼzax va jannat oraligʼidagi mavze) haqidagi aqida mavjud. Unga koʼra, gunohi katta boʼlmagan gunohkorlarning ruhi u yerda oʼtda kuyadi, keyin jannatga yoʼl topadi. Ruhning aʼrofda boʼlish muddati oʼlganlar xotirasiga yaqinlari tomonidan qilinadigan xayrli ishlar (ibodat va cherkov foydasiga xayr-ehson qilish) evaziga qisqartirilishi mumkin;
- Bibi Maryam ham Iso kabi Аnnaning (Maryamning onasi) iffati saqlangan holda Muqaddas ruhdan homilador boʼlishi orqali dunyoga kelgan, deb hisoblanadi;
Katoliklikning oʼziga xos xususiyatlari qatorida:
- nikoh qatʼiy hisoblanishini (katoliklik aqidasiga binoan nikoh aqdi osmonda tuziladi va yerdagilar uni buzish huquqiga ega emaslar);
- Bibi Maryamning xudodan gunohlarni soʼrab beruvchi sifatlari koʼproq eʼzozlanishini;
- marosimlar teatrlashtirilgan tarzda, dabdabali, kishilarning his-tuygʼulariga taʼsir etadigan darajada oʼtkazilishi, ashula bilan birga organ musiqasidan ham foydalanilishini;
- ibodatxonalar rasm va haykallar bilan bezatilishi, avliyolar, jafokashlar ibodatlarini ifoda etuvchi turli muqaddas yodgorliklarni eʼzozlash keng tarqalganini alohida qayd etish lozim.
Xristianlikning yetti asrorini talqin qilish va ularga rioya qilishda ham pravoslavlikdan muayyan farqlar kuzatiladi. Xususan, katoliklikda:
- choʼqintirish amali choʼqintirilayotgan odamning ustidan suv quyish orqali bajariladi;
- choʼqintirilgandan keyin surtiladigan xushboʼy moy choʼqintirish bilan bir vaqtda emas, balki sakkiz yoshdan kichik boʼlmagan bolalarga yepiskop tomonidan surtiladi;
- nonni Isoning tanasi, vinoni uning qoni misolida isteʼmol qilishga asoslangan marosimda ruhoniylar xamirturushsiz non va vino, oddiy insonlar esa faqat xamirturushsiz non bilan (hozir baʼzan vino bilan ham) prichaщenie qiladilar;
- barcha ruhoniylar uylanmaydi. Diniy martabadan chiqish esa man etiladi;
Katoliklikda quyidagi “Majburiy” bayramlar nishonlanadi:
1. Iso tugʼilgan kun (Rojdestvo Xristovo - 25 dekabrь);
2. Xudoning zohir boʼlishi (Bogoyavlenie - 6 yanvarь);
3. Meʼroj, yaʼni Isoning osmonga koʼtarilishi (Voznesenie Gospodne - Pasxaning 40-kuni);
4. Isoning tana va qoni bayrami (Prazdnik Tela i Krovi Xristovыx - Pasxa bayramidan 60 kun oʼtgach nishonlanadi);
5. Bibi Maryam kuni (Denь Presvyatoy Devы Marii, Materi Bojiey - 1 yanvarь);
6. Bibi Maryamning pokdomon holida homilador boʼlishi (Neporochnoe Zachatie Presvyatoy Devы Marii - 8 dekabrь);
7. Bibi Maryamning osmonga koʼtarilishi yoki vafot etishi (Uspenie Presvyatoy Devы Marii - 15 avgust);
8. Bibi Maryamning qalligʼi Аvliyo Iosif kuni (Denь Svyatogo Iosifa, Obruchnika Marii - 19 mart);
9. Havoriylar Petr va Pavellar bayrami (Denь svyatыx apostolov Petra i Pavla - 29 iyunь);
10. Barcha avliyolar kuni (Denь vsex svyatыx -1 noyabrь).
Do'stlaringiz bilan baham: | 
