Mavzu: umurtqali hayvonlarning guruhlarida tashqi muhit omillarining o'zgarishiga bog'liq holda yashashi

3. UMURTQALI HAYVONLARNING TASHQI MUHITGA BOG’LIQLIGI
Samadova Dilnoza – qaldirg`och, laylak chug`urchuq, deb javob beradi :
---- O`qituvchi : Samadova Dilnozaning fikrlariga qo`shimcha qilib quyidagilarni sanab o`tadi. Mart oyida chittak, jiblajibon, vahimaqush, so`fito`rg`ay, sassiqpopishak va boshqa qushlar uchib keladi. Qushlarni tashqi ko`rinishi haqida bolalarga hikoya qilib beradi. Qushlarni pat qoplami haqida, tushunchalari, oyoqlari, panjalari to`g`risda alohida to`xtalib o`tadi va ularni oziqlanishiga bog`liqligini ta`kidlab o`tadi, va misollar keltiradi. Keyin plastelindan qushlarni yasashni buyiradi va nazoratqilib turadi.
O`qituvchi :dars jarayonida ko`rgazmali qurollardan unumli foydalanib, darsni qiziqarli tushuntiradi va quyidagi savollarni ko`rgazmali vositalar yordamida o`quvchilarga havola qiladi.

0. 
   Qushlarning ahamiyati nimalardan iborat deb o`ylaysiz ?
   
1. 
   Uy parrandalari nima uchun uyda saqlanadi?
   
2. 
   Hasharotxo`r qushlarga qaysi qushlar kiradi?
   
3. 
   G`oz va kurkalar nima uchun boqiladi?
   
4. 
   Xonaki tovuqlar qanday tovuqlardan, kelib chiqqan deb o`ylaysiz?
   

O`qituvchi: o`quvchilar bergan javoblarni tinglaydi va to`ldirib qo`shimchalar kiritadi va o`quvchilarga quyidagi krossvortni yechish uchun beradi.

0. 
   Ekinlar orasida yurib, hashorotlarni topib yeydigan qush
   
1. 
   Eng ko`p boqiladigan parrabdani toping
   
2. 
   Dumi yelpig`ich bo`la oladigan parranda
   
3. 
   Ko`rinishidan o`rdakka o`xshab ketadigan parranda
   
4. 
   Bir kunda o`zining og`irligiga teng miqdorda hashoratlarni yeya oladigan qush.
   

Krossvort bo`ladi
Dars yakunida o`qituvchi o`quvchilarga uyga topshiriq beradi. O`tilgan mavzuni o`qish shu bilan birga uy parrandalariga bo`lgan tovuq, o`rdak, g`oz, kurka, rasmini chizish. Mahalliy materiallar (don, tuxum, po`chog`I, yong`oq ) lardan tovuq, va xo`roz shaklini yasash va uni olib kelish.
Tashkiliy qism: O`qituvchi o`quvchilar bilan salomlashadi, sinf sardoridan bolalarni davomatini aniqlaydi. Sinf xonasining tozaligiga etibor qaratadi.
Dars mavzusi: Uy hayvonlari ( 3 sinf III bob ) Hayvonot olami.
Fan : Tabiatshunoslik
Darsning ta`limiy maqsadi : O`quvchilarga uy hayvonlari haqida tushuncha berib, ularning hayvonot olami haqidagi bilimini umumlashtirish, o`quvchilarni uy hayvonlarini asrab avaylash, uy hayvonlarga nisbatan mehr – muruvvatli bo`lish ruhida tarbiyalash to`g`risidagi tasavvurlar va bilimini boyitish, mustaqil fikrlashga va ishlashga mavzu yuzasidan ko`nikmalar hosil qilish.
Darsni jihozlash : Sinf xonasinig turli tabiat burchagidagi quyon, qushlar, akvariumdagi baliqlar, “ O`zbekiston tabiatni muhofaza qilish ”, “ O`zbekiston hayvonot olami ” plakatlar uy hayvonot dunyosi vakillarining mulyaji, maketlari, rangli suratlar.
O`tilgan mavzu : Qushlarning ahamiyati
O`qituvchi : O`tilgan mavzu yuzasidan quyidagi savollar beradi :
Qushlarning ahamiyati nimalardan iborat ?

0. 
   Tovuqning og`irligi qanchagacha bo`ladi ?
   
1. 
   Tovuqlar nima uchun boqiladi ?
   
2. 
   Jo`jalar necha oyda voyaga yetadi ?
   

1. Savolga : Ahmadova Nilufar quyidagicha javob beradi : Qushlar tabiatga juda katta ahamiyatga ega, ularsiz hasorotlar dala va bog`larda yetishtiradigan o`simliklarga katta zarar keltiradi.

2. Savolga : Salimov Bobur quyidagicha javob beradi : Tovuqning og`rligi 2 kgdan 4 kg gacha bo`ladi.
3. Touqlar, tuxumi, go`shti, pari uchun boqiladi –deb Soliyeva Lola javob beradi.
4. Jo`jalar 3 – 4 oyda voyaga yetadi deb Sanayev Ozodbek javob beradi.
O`qituvchi : Berilgan javoblarni tinglaydi va ularni to`ldiradi va Ahmadova Nilufarga 5 baho qo`yadi, to`liq va aniq javob bergani uchun.
Salimov Boburga 4 baho qo`yadi va javoblarni kengaytiradi.
Soliyeva Lolaning javobini tinglab unga 5 baho qo`ydi va javoblarini kengaytirdi. Sanayev Ozodbekning javobini tinglab 5 baho qo`yadi va jaboblarni kengaytiradi. Yangi mavzuning mazmuni – O`qituvchilaqr dars mazmunini o`quvchilarga tushuntirib beradi va u quyidagi fikrlarni ta`kidlab o`tadi.

0. 
   Hayvonot olami juda xilma-xil bo`lib uyn hayvonlari hayvonot olamining ajralmas bir bo`lagi ekanligini shu hayvonlarga sigir, qo`y, ot, tuya, echki, it, mushuk va quyon shu hayvonlarga kirishi haqida tushunchalar beradilar.
   

Bizning vatanimizda uy hayvonlari, oziq mahsulotlari va sanoat xomashyosi uchun boqishini aytib o`tiladi. Dars oxirida darsni mustahkamlash uchun o`qituvchi tomonidan birinchi qator o`quvchilariga qoramollar, ikkinchi qator o`quvchilariga otlar kabi uy hayvonlarini yozish topshiriladi va o`quvchilar yozgan javobni o`qiydilar. O`qituvchi dars jarayonida ko`rgazmali qurollardan unumli foydalanib darsni qiziqarli tushuntiradi va quyidagicha savollarni o`quvchilarga beradi.
1. Uy hayvonlarida qaysilarini bilasiz?,
2. Odamalar uy hayvonlarini nima uchun boqadilar?
3. Uy hayvonlari qanday ahamiyatga ega ?
4. Odamlar ayrim yovvoyi hayvonlarni qanday tarzda uy hayvonlariga aylantirishgan?
1. Savolga:Shodiyev Sanjar javob berdi.
2. Savolga:Ahmedova Gavhar javob berdi.
3. Savolga: Boqiyev O`ral javob berdi.
4. Savolga :To`rayev Jasur javob berdi.
Berilgan javoblar o`qituvchi tomonidan to`ldirib har bir o`quvchiga oldindan tayyorlab qo`ygan bosh jadval taqdim etiladi. O`quvchilar uni to`ldirib,o`qib beradilar.

BILAMAN	BILISHNI XOHLAYMAN	BILIB OLDIM
Odamlar ulardan sigir,qo`y,ot,tuya,echki,it mushuk va quyonni uyga boqdilar. Shuning uchun ular uy hayvonlari deb yuritiladi. Bizning vatanimizda uy hayvonlari oziq mahsulotlari va sanoat mahsulotlari uchun boqiladi.	Uy hayvonlari qanday ahamiyatga ega? Sigir qanday boqiladi va undan qancha sut sog`ib olinadi?

O`qituvchi ushbu jadval haqidagi fikrlarni umumlashtira
Dars yakunida o`qituvchi o`quvchilarga uyga topshiriq qilib uy hayvonlari mavzusini o`qib kelish va mavzu yakunida beriladi, dsavollarga javob berish qoramollar, qo`ylar, otlar kabi uy hayvonlari rasmini albomga chizish va nomlarini yod oladilar.
Tashkiliy qism:O`qituvchi o`quvchilar bilan salomlashadi. Sinf navbatchisidan bolalar davomadini aniqlaydi, sinf xonasining tozaligiga e`tibor qaratadi. Dars mavzusi:Uy hayvonlari (3-sinf ) III bob Hayvonot olami
Fan:Tabiatshunoslik
Darsning ta`limiy maqsadi:
O`quvchilarga tabiat to`g`risida tushuncha berib ularning hayvonoy olami haqidagi bilimini umumlashtirishi o`quvchilarni tabiiy boyliklarini asrab-avaylash hayvonlarga nisbatan mehr-muruvvatli bo`lish ruhida tarbiyalash bilimini boyitish mustaqil fikrlashga va ishlashga yo`naltirish.
Dars jihozi:Sinf xonasidagi jonli burchak hashorotlar kolleksiyasi
“ O`zbekiston tabiatini muhofaza qilish ” , “ O`zbekiston hayvonot olami ” plakatlar.
1. Eng tez ko`payadigan uy hayvonini toping.
2. Bu uy hayvoni asosan go`shti va juni uchun boqiladi. Ular asosan 10-15 yil yashaydi.
3. Ikki o`rkachli suv ichmay ham yashay oladigan uy hayvoni…
4. Sichqon ovlaydigan hayvon.
5. Ko`pchilikni uyida bor bu uy hayvoni, uning Qorabayr, Saman kaqbi zotlari bor urush yillarida bobokalonlarimizning eng sevimli uy hayvoni bo`lgan, va uning sutida qimiz tayyorlanadi.
6. Ularning ko`payishi va tuxum ochishi orqali sodir bo`ladigan uy hayvoni uy qushi.
Hayvonot olami,hayvonot dunyosi shakllarning mulyajlari, maketlari, rangli sur`atlar, ho`l preparatlar.
O`qituvchi: O`tilgan mavzu yuzasidan o`quvchilarga mavzuni mustahkamlash uchun quyidagi krasvordni va topshiriqlarni havola qiladi.

Krasvord bo`ladi.

O`qituvchi: Krassvordni xatosiz yechgan o`quvchilar baholanadi. Yangi dars mazmuni: O`qituvchi dars mazmunini o`quvchilarga tushuntirib beradi. Hayvonot olami juda xilma-xil bo`lib hayvonlar jonli tabiatni ajralmas bir bo`lagi ekanligini hayvonot olami hashorotlar, o`rgimchaklar, umurtqali hayvonlar bo`lgan qurbaqalar va toshbaqalar suvda ham quruqlikda yashovchilar, sudralib yuruvchilar kabi guruhlarga bo`linishi, hayvonot olami vakillarining uyda boqiladigan holda yashaydigan turlarga bo`linishi haqida oddiy tushunchalar beriladi.
4 – sinf 1 – model
O`lkamizda chorvachilik.
Darsning maqsadi : O`quvchilarga uy hayvonlari ularning kundalik hayotimizdagi o`rni haqida ma`lumot berish. Chorva mollari, parrandalar, asalarichilik va ulardan olinadigan mahsulotlar tog`risida tushuncha hosil qilish.
O`lkamiz o`simliklari borasidagi bilim va malakalarni rivojlantirish.
Uy parrandalarini asrab avaylash, ularga nisbatan mehr – munosabatida bo`lish ruhida tarbiyalash.

0. 
   Bafumlar, qafasda qushlar, qafasda olib kelingan quyon, akvariumdagi baliqlar, jonli burchak, toshbaqa.
   

Dars jihozi : O`simliklar, gullar, paxta, mevalar, uy hayvonlari, shuningdek parrandalar, baliqlar, ipak qurti, asalari rasimlari , tushirilga tablitsalar, mulyaj, mavzuga tegishli bo`lgan ulardan olinadigan mahsulotlarni, namunalar, test bsavollari, topshiriqlar, tarqatma materiallar.
Darsning uslubi : Noananaviy suxbat klaster, hikoya, zanjir, sirli so`z, qora qutti, savol javob, aqliy xujum.
Darsning turi : Yangi bilim beruvchi mavzu yuzasidan malaka va ko`nikma xosil qilish.
Darsning borishi : Salomlashiladi, sinfning navbatchi o`quvchisi davomad haqida axborot beradi. O`qituvchi sinf tozaligiga e`tibor beradi.
O`qituvchi : Aziz o`quvchilar bugungi darsimizda biz sizlar bilan sayohat darsi to`g`risida mavzuni mustahkamlaysiz. Bolalar ushbu darsni xursandchilik bilan qabul qiladilar. O`qituvchi : Aziz o`quvchilar hozir biz siz bilan aftobusda xayolan sayohatga chiqamiz. Avtomobillar toxtab o`tadigan bekatlar biz endi chorvachilikka daxildor terminlar bilan, ya`ni birinchi bekatni “ Chorvachilik ”, “ Qoramolchilik ”, “ Qo`ychilik ”, “ Yilqichilik ”, “ Quyonchilik ”, “ Parrandachilik ”, “ Baliqchilik ” deya nomlangan . So`ngi bekatni bolalarga chorvachilikning turli tarmoqlariga da\oir savollar beriladigan bekat deb nomlaymiz. Salimov A : Ustoz biz ushbu bekatlarga nima qilamiz ?
O`qituvchi : Har qaysi bekatga to`xtalganda ushbu bekat haqidagi suhbatlashamiz. Ko`p ming yillar ilgari barcha hayvonlar yovvoyi bo`lgan.
Insonlar yillar davomida ularni qo`lga o`rgatib, xonaklashtirish, yangi zotlarni yaratishga muvoffaq bo`lgan. O`qituvchi o`zi yaratgan ko`rgazmali qurollar oldiga boradi.
3. O`qituvchi : Aftobus modelini 1- bekatga to`xtatib “ Chorvachilik ” jumladan ushbu haqida atroflicha ma`lumot beradi va qolgan bekat frikrlarini ta`kidlab o`tadi. Chorvacilik mamlakatimizning eng qadimiy sohalaridan biri bo`lib hisoblanadi. Undan gosht, jun, qorako`l teri mahsulotlari olinadi. Qolgan bekatlar tog`risida ham, yangi mavzuda shu tariqa tushuncha berib boriladi. Sayohat davomida o`quvchilar har bir bekatda sayohat bo`yicha berilgan savollarga o`z fikrini bildirib boradilar. ular uy hayvonlarining foydali tomonlariga alohida to`xtaladi. Sayohat davomida dars yanada qiziqarli bo`lishi maqsadida klsterdan musobaqa o`tkiziladi.

XULOSA.
Qadim zamonlardan juft tuyoqlilar insonlar hayoti uchun ahamiyatli hisoblangan. Ular inson hayotida xòjalik, iqtisodiy va ozuqaviy ahamiyatga ega bòlib kelgan. Qadimda insonlar hali òtroq hayotga moslashmasliklaridan avval, kòchmanchi hayot kechirishgan. Xatto òsha davrlarda ham insonlar chorvachilik bilan shuĝullanishgan. Ibtidoiy davrlardayoq insonlar yovvoyi hayvonlarni qòlga òrgatib xonakilashtirishgan va ulardan turli maqsadlarda foydalanishgan. Hozirgi kunda ham chorvachilik inson turmush-tarzida òzining alohida òriniga ega. Mamlakatimiz iqtisodiyotida ham juft tuyoqlilar òzining iqtisodiy ahamiyatiga ega. Xususan, yurtimizda chorvachilikni rivojlantirlishi, aholimizni tabiiy-toza mahsulotlar bilan ta'minlash, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga keng imkoniyatlar bermoqda. Chorvachilikni yanada rivojlantirishda quyidagi omillarga e'tibor berishimiz lozim.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida chorvachilikning rivojlanishi o’ziga xos xislatlarga ega. Ular mulkni davlat tasarrufidan chiqarilib xususiylashtirilishi, turli mulk shaklidagi chorvachilik xo'jaliklarining faoliyat ko’rsatish, chorva mahsulotlariga davlat harid narxlarini va rejalarini bekor qilinishi, barcha chorvachilik xo’jaliklari o’rtasida odil, erkin raqobatni tashkil qilishdan iboratdir. Bozor iqtisodiyoti sharoitida chorvachilik fermalari davlat rejasi asosida emas, mahsulot ishlab chiqarishni bozor talabidan kelib chiqib tashkil qiladi. Bu esa bozorda chorvachilik mahsulotlarni talab va taklif nisbatida olib borishni taqozo etadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida O’zbekistonda davlat, jamoa, shirkat, yordamchi, fermer va dehqon xo'jaliklari bemalol faoliyat ko'rsatishlari mumkin.