Statistikaliq tablitsalar

• 08.07.21

• Statistikaliq tablitsalar dep – u`yrenilip atirg`an ha`diyse ha`m waqiyalar haqqinda mag`liwmatlardi ta`rtipli, ko`rgizbeli an`latiliwg`a aytiladi.

• Statistika tablitsalardi birinshi bolib u’lli rus alimi N.K.Kirilov ozinin’ ekonomikaliq – statistikaliq izertlewi “Pu’tkil Rossiya ma’mleketin gullew darejesi” (1727-jil) shig’armasinda qollag’an.

• Statistika tablitsalar du’zilisi ja’ginan tikke ha’m jatiq siziqlardin’ kesilspesinen ibarat boladi.

• Tablitsada so’z ne haqqinda baratirg’an bolsa, sol kestenin’ baslawishi dep aytiladi. Baslawishin sipatlawshi ko’rsetkishler bolsa tablitsanin’ bayanlawishi dep ataladi. Baslawish a’dette tablitsanin’ jatiq qatarlarinda, bayanlawish bolsa tikke bag’analarda jaylastiriladi.

Ha’r bir grafik to’mendegi tiykarg’i elementlerden quraladi:

• Grafik maydani

• Su’wretlew (tasvir)

• Masshtab

• Skala;
• Grafik eksplikatsiyasi.

• GRAFIK

• Su’wretlew – bul grafiktin’ tiykari ha’m tili bolip tabiladi. Ol ya’ki bul ko’rinisteke geometiriyaliq formanin’ qollaniwina qarap grafikler tochkali, siziqli, bag’anali, lentali, kvadratli h.t.b tu’rlerge bo’liniwi mu’mkin. Bulardan tisqari su’wretlew geometriyaliq emes formalarda, yag’niw su’wret ko’rinisindede boladi. Su’wretlew qosimsha elementler menen toltiriladi. Bularg’a grafik ati, sha’rtli belgileri, koordinata ko’sherleri, masshtab ha’m shkalalar kiredi.

• Grafik maydani degende geometriyaliq formanin’ jaylasatugin orni t’siniledi. Bul maydandi aniqlap atirg’anda grafiktin’ u’lken-kishinligine, ondag’i ta’replerqatnasina da itibar beriw kerek. Ko’binese maydan ta’replerin aniqlap atirg’anda 1:1.33 ten 1:1.5 ke deyin qatnaslar grafikler du’ziw ushin tiykar etip alinadi.

• Shkala- degende sonday siziq tu’siniledi, onin’ ayrim tochkalari su’wretlenip atirg’an ha’diysenin’ ma’lim mug’darina ten’ boladi. Ol u’sh elementten ibarat:
• Shkala tayanishi dep ataliwshi siziq;
• Shkala tayanshina jaylasqan tochkalar;
• Tochkalardi su’wretlewshi sanlar.

• Masshtab – bul sanlar menen ko’rsetiletug’in ko’rsetkishlerdi grafik maydanda su’wretlew qatnaslarg’a aylandiriwshi “sha’rtli norma” bolip tabiladi. Ol u’yrenilip atirg’an ha’diysenin’ qanday mug’dari maydandag’i siziqtin’ bir birligine ten’ dep sha’rtli ra’weshte qabillang’anlig’in bildiredi.