Mavzu: Tutashma elemendlari va uning amaliy tadbig’i

Ikkita aylanani to‘g‘ri chiziq bilan tutashtirish. Bir yo‘la ikkita aylanaga urinib o‘tadigan bitta to‘g‘ri chiziq ikkita aylanani bitta to‘g‘ri chiziq bilan tutashtirish deyiladi.
Aylanalar diametrlari o‘zaro teng bo‘lsa, 10.1-chizmadagidek tasvirlanadi. Bu yerda urinish nuqtalari 1 va 2 orqali o‘tuvchi aylana radiuslari O1 va O₁2 lar t to‘g‘ri chiziqqa perpendikular bo‘ladi.
Aylanalar diametrlari har xil bo‘lsa (10.2-chizma), to‘g‘ri chiziqning aylanalar bilan urinish nuqtalari 1 va 2 ni aniqlash uchun aylanalar markazlari o‘rtasi O₂ nuqtadan O va O₁ nuqtalardan o‘tuvchi yordamchi
aylana chiziladi va O markazdan R–R_l radiusda chizilgan kichik aylanani A
nuqtada kesadi. O bilan A nuqta tutashtirilib davom ettiriladi. Shunda O
markazli aylanada 1-nuqta hosil bo‘ladi. O_l dan O1 ga parallel chizib O_l markazli aylanada ikkinchi tutashtiruvchi nuqta 2 aniqlanadi. 1- va 2- nuqtalar o‘zaro tutashtirilib davom ettirilsa, ikkala aylanaga urinuvchi to‘g‘ri
chiziq t hosil bo‘ladi.
Aylana va to‘g‘ri chiziqni aylana yoyi bilan tutashtirish. Buning uchun berilgan tutashtirish radiusi R masofada to‘g‘ri chiziqqa parallel yordamchi chiziq o‘tkaziladi. Aylana radiusi R_l ga tutashtirish radiusi R ni qo‘shib, R_l +R radiusda aylana markazi O_l dan yordamchi yoy chizilib, yordamchi




R

R



3tesh.8

36

60
to‘g‘ri chiziq kesishtiriladi. Natijada tutashtirish markazi O hosil bo‘ladi (10.3- chizma, a). O dan to‘g‘ri chiziqqa perpendikular o‘tkazilsa, to‘g‘ri chiziqdagi o‘tish nuqtasi A topiladi. O bilan O₁ tutashtirilsa, aylanadagi o‘tish nuqtasi
B aniqlanadi. O orqali tutashma yasaladi (10.3-chizma, b). 10.4-chizmada
chelak qulog‘i tutashmaga misol qilib berildi.