Mavzu: Turkmaniston berk havzasi daryolari

Gidragrafik tasnifi

Kapetdog’-Hindikush sistemasiga qarashli tog’ tizmalari bu hududning janubiy qismida, asosan MDH chegarasidan tashqarida joylashgan. Bu tog’ tizmalari ancha past tog’lardir, ularning balandligi 4000 m dan oshmaydi.

Kapetdog’ tizmasining eng baland nuqtalari esa bor-yo’g’I 3000 m ga yetadi. Tog’ tizmalarining baland bo’lmaganligi va ularning sernam havo oqimlariga oz miqdorda yog’ishiga sabab bo’ladi. Iqlim issiq bo’lganligi tufayli bu tog’ tizmalari abadiy qor va muzliklar uchramaydi.

To’yinishi va oqim rejimi.

Daryolar rejimi quyidagi xususiyatlarga ega;

1) Bu yerdagi daryolarning nisbiy suvlilik darajasi juda past.

2) Butun qish davomida daryolarning erishi qor va yomg’ir suvlari bilan to’yinib turishi qish davomida suvning serob bo’lishi va suvning miqdori butun qish davomida o’zgarib turishiga sabab bo’ladi.

3) Butun qish davomida qor erib, yomg’irlar yog’ib turishi va havzaning geologic tuzilishi er osti suvlarining ko’plab hosil bo’lishiga qulay sharoit yaratib beradi. Buning natijasida daryolarning to’yinishida yer osti suvlarining hissasi katta bo’ladi.

4) Bu yerdagi daryolarning to’yinishida yomg’irning nisbatan muhim ro’l o’ynashi shunga olib keladiki, suv miqdorining toshqin davridagi o’zgarishlari asosan havo temperaturasining o’zgarishiga emas, balki yomg’irlar yog’ib turishiga bo’liqdir.

5) Daryolarda suv juda kam. Natijada bu daryolarning juda ko’pchiligi qurib qoladi, ba’zi birlarining boshlanish joylari o’zgarib turadi.

6) Havo issiq bo’lib, yog’in oz yog’adi, shunga ko’ra 1000m va undan ortiq balandliklarda ham ekin maydonlarining sug’orish zaruriyati tug’iladi.

7) Quyi oqimlarda daryolar suvi juda loyqa bo’ladi. Bunga tog’ etaklarida oson va tez yemiriluvchi jinslarning keng tarqalganligi tez-tez sel hodisalari bo’lib turishi qishda ham qor erib turishi va shu kabilar sabab bo’ladi.

4. Murg‘ob va Tajang daryolarining suv rejimini.Turmaniston berk havzalari juda katta hududni o‘z ichiga oladi, uning ko‘p qismi Qoraqum cho‘lidan iborat. Bu berk havzalar tarkibiga Mupg‘ob, Tajan va Kopetdog‘ tizmasining shimoliy-sharqiy yon bag‘ridan oqib tushadigan soy va ko‘pgina buloq va jilg‘alar havzalari kiradi.