Mavzu. Tuproqshunoslik fanining rivojlanish tarixi. Reja

TUPROQ VA TUPROQ PAYDO QILUVChI JINSLARNING MINEROLOGIK TARKIBI
TUPROQ
qattiq (mineral va organik zarrachalar),
suyuq (tuproq eritmasi)
maxsus ajratiladigan tirik faza (organizmlar, edafon)
gazsimon (tuproq havosi)
Barcha tog’ jinslari kelib chiqishiga ko’ra
Magmatik
Metamorfik
Cho’kindi
Bu jinslar o’zining tashqi ko’rinishi, belgilari, tuzilishi va shuningdek kimyoviy mineralogik va mexanik tarkibi bilan farqlanadi
Elyuvial jinslar va elyuviy – tub jinslar nurash maxsulotlarining nurash qobig’ida, o’z joyida qolib to’planishidan hosil bo’ladi.
Delyuvial jinslar yoki delyuviy deb, nurash mahsulotlarining yomg’ir va erigan qor suvlari ta’sirida qiyaliklarning quyi qismlari va tog’ yonbag’irlariga keltirib, to’planishidan hosil bo’ladigan yotqiziqlarga aytiladi.
Allyuvial yotqiziqlar yoki allyuviy –doimiy oqar suvlar-daryolar faoliyati bilan bog’liq yotqiziqlardir. Toshqinlar natijasida daryo sohillari va daryo bo’ylarida ko’p to’planadi.
Prolyuvial yotqiziqlar yoki prolyuviy – tog’li o’lkalarda bahorda erigan qor suvlari va vaqtincha kuchli jala yog’in suvlari-sel oqimlari natijasida hosil bo’ladi.
Muzlik yotqiziqlari yoki morenalar – muzliklar keltirib aralash holda yotqizilgan gil, qum, qirrali va silliqlangan shag’al toshlardan iborat jinslardir.
Dengiz yotqiziqlari. Bu jinslar qadimgi dengiz o’rnida va to’rtlamchi davrda dengiz transgressiyasi va regressiyasi natijasida hosil bo’lgan yotqiziqlardan iborat. Dengiz yotqiziqlari odatda qatlamli bo’lishi, yaxshi saralanganligi va tuzlarni ko’p saqlashi bilan xarakterlanadi.
Eol yotqiziqlari – shamolning turli tog’ jinslari zarrachalarini uchirib olib ketishi va yotqizishi natijasida hosil bo’ladi.
Shamol faoliyati, ayniqsa quruq iqlimli cho’l zonasida kuchli bo’lib qum barxanlari, qum tepachalari, gryada qumlari va mo’tadil iqlimli dengiz qirg’oqlari hamda daryo vodiylarida o’ziga xos qum tepalari –dyunalar shaklidagi relyeflar yuzaga keladi.
Lyoss va lyossimon yotqiziqlar. Bularga lyoss va lyossimon qumoqlar kabi o’ziga xos qator belgilari bilan ajralib turadigan to’rtlamchi darv yotqiziqlari kiradi. Bu jinslar MDH-Yevropa qismining janubiy va janubi-sharqiy rayonlarida shimoliy Kavkaz va O’rta Osiyoda keng tarqalgan. Lyoss va lyossli jinslarda tabiiy unumdorligi yuqori bo’lgan bo’z tuproqlar, qora, kashtan tuproqlar hosil bo’ladi.