Mavzu: Tuproqning fizik va fizik mexanik xossalari. Reja: tuproqning umumiy fizikaviy xossalari Tuproqning kovakligi va uning turlari

2 TUPROQNING KOVAKLIGI VA UNING TURLARI.

Tuproqning zichligidan qat‘iy nazar, uning turli zarrachalari orasida va struktura agregatlari ichida hamma vaqt ma‘lum miqdorda bo‘shliqlar kovakliklar mavjud. Bu bo‘shliqlarda suv va havo bo‘lib, o‘simliklarning ildizlari, turli mikroorganizmlar, tuproq jonivorlari (chuvalchanglar, hasharotlar va boshqalar) tarqalgan. Tuproqning qattiq qismi zarrachalari orasidagi barcha bo‘shliqlarning yig‘indisiga umumiy kovaklik deyiladi.

Kovaklik (K) tuproqning umumiy hajmiga nisbatan foiz bilan ifodalanib, tuproq zichligi (d) hamda qattiq fazasi zichligiga (d₁) ko‘ra quyidagi formula bilan hisoblab chiqariladi:

d

K _umumiy = 1 - ___ * 100

d₁

Kovaklik tuproqning mexanik tarkibiga, strukturasiga, tuproq jonivorlarining faoliyatiga va organik moddalar miqdoriga, haydaladigan yerlarda esa, yerni ishlash hamda tuproqni madaniylashtirish usullariga bog‘liq. Tuproqdagi bo‘shliqlarning alohida mexanik zarrachalar va struktura agregatlarning oralig‘ida va agregatlar ichida tarqalishiga ko‘ra umumiy kovaklik, kapillyar va nokapillyar kovakliklarga bo‘linadi. Shuningdek barcha bo‘shliqlar suv, havo bilan egallaganligi sababli, erkin birikkan suv va mustahkam birikkan suv bilan egallangan kovaklik hamda havo bilan egallangan (aerasiya) bo‘shliqlarga ajratiladi (2-rasm).

Kapillyar va nokapillyar kovakliklar struktura bo‘laklarining o‘lchamiga bog‘liq bo‘lib, ularning prosent nisbati turlicha. Bu ma‘lumotlardan ko‘rinib turibdiki, 0,5-5 mm o‘lchamli makroagregatlar bo‘lgan tuproqlarda nokapillyar kovakliklar umumiy g‘ovaklikka nisbatan 49-63 foiz va < 0,5 mm bo‘lgan agregatlarda esa u 8 foizgacha pasayadi.